مقبرةالشعرا (آرامگاه شاعران، گورستان سرخاب) یکی از گورستان‌های تاریخی شهر تبریز است که در محله سرخاب واقع شده است. مقبرةالشعرا هم‌اکنون در پیرامون تکیه حیدر در تقاطع خیابان‌های ثقةالاسلام و عارف و در ضلع شرقی بقعه سید حمزه و مقبره قائم مقام و ملاباشی قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱۸ اسفند ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۵۱۹۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مقبرةالشعرای تبریز در محله سرخاب تبریز احداث شده است. می‌شود گفت اطراف تکیه حیدر در تقاطع خیابان‌های ثقةالاسلام و عارف، در ضلع شرقی بقعه سید حمزه و مقبره قائم مقام و ملاباشی مقبره و بنای یادبودی قرار دارد که به مقبرةالشعرا معروف است.
یکی از گورستان‌های تاریخی شهر تبریز است که در گذشته با اسامی حظیره‌الشعرا، حظیره‌القضاه و قبرستان سرخاب نیز اسم‌گذاری شده؛ اما متأسفانه گذشت روزگاران و مهم‌تر از آن حوادث طبیعی چون سیل و زلزله، شکل ظاهری اصلی آن را از بین برده است.
مقبرةالشعرا محل دفن بیش از ۳۲۰ نفر از شعرا، عرفا و ادیبان تاریخ از سراسر ایران زمین بوده که بعنوان یکی از مکان‌های دیدنی‌های تبریز تلقی می‌شود.
شعرا و عرفای دفن شده در مقبرةالشعرای تبریز
مقبرةالشعرای تبریز محل دفن بیش از ۳۲۰ نفر از شعرا، عرفا و ادیبان تاریخ از سراسر ایران زمین بوده و برخی از بزرگان ادبیات ایران از جمله اسدی توسی، خاقانی شیروانی، قطران تبریزی، شاپور نیشابوری، همام تبریزی و مانی شیرازی در این اواخر زنده یاد سید محمد حسین شهریار بزرگترین غزل سرا و شاعر معاصر ایران در آن آرمیده‌اند.
بزرگان دیگری چون میرزا طاهر خوشنویس و ظهیر فارابی نیز فخر این گورستان شده‌اند و بسیاری دیگر از بزرگان ادب و علم و فلسفه این سرزمین که مدیون آن‌هاییم برای افتخار ایران و ایرانی بودن.
متاسفانه اسم و مقبره بسیاری از ایشان به علت زلزله و مرور زمان و ناملایمتی‌های روزگار و بی‌توجهی مردم و مسئولین از بین رفته است. از بین مشاهیر و عرفایی که در این مقبره دفن شده‌اند، نزدیک به ۷۰ نفر از مشاهیر ایران و آذربایجان که معروف بوده و در کتب مختلف ثبت شده است، در این قبرستان شناسایی و قبور ایشان بازسازی شده است. همه این آثار به جای مانده مورد بازدید عموم قرار گرفته‌اند.
چرا مشاهیر، تبریز را برای زندگی انتخاب می‌کردند؟
علت تجمع این تعداد از مشاهیر و بزرگان در تبریز تا زمان مرگ این بوده است که شهر تبریز در قرن ششم و پس از تبدیل به مرکز حکومت اتابکان آذربایجان، پناهگاه شاعرانی شد که زندگی آرام و آسوده‌ای را دور از جنگ و نزاع می‌جستند.
خاقانی و ابوالعلا و فلکی از شروان و گنجه، ظهیر فاریابی و شاهپور نیشابوری از خراسان به تبریز آمدند و در این شهر ساکن شدند و پس از مرگ، یکایک آنان در حظیره مخصوصی دفن شدند. این حظیره را در تاریخ و تذکره‌ها به عنوان مقبرةالشعرا یاد کرده‌اند.
شاعران دیگری نیز از عهد ایلخانیان تا ایلکانیان و دوره آق قویونلو در تبریز بودند یا از نقاط دیگر به تبریز آمده و در این شهر در گذشته‌اند که غالبا در همین قبرستان و در جوار خاقانی مدفون هستند. می‌توان این مقبره را با قطعه مشاهیر و هنرمندان کنون مقایسه نمود. قدیمی‌ترین اشاره به این گورستان در کتاب نزهه‌القلوب تألیف حمدالله مستوفی در سال ۷۴۰ هجری است؛ همچنین در «تاریخ گزیده مستوفی» تألیف ۷۳۰ هجری نیز به مقبرةالشعرا اشاره شده است.
نماد مقبرةالشعرای تبریز
در مجموعه فرهنگی تاریخی مقبرةالشعرا که از جاذبه‌های دیدنی تبریز است، خواهی دید که یک هزار سال پیش شاعرانی از کشورهای مختلف در این منطقه سکونت داشته و این محل ابتدا به «حضیره الشعرا» (مکان اقامت شاعران) شهرت داشت که پس از فوت و دفن آنان به مقبرةالشعرا (مکان دفن شاعران) تغییر اسم داد. بنا بر مستندات تاریخی در این مکان فرهنگی تاریخی ۳۲۰ شاعر و عارف دفن شده‌اند که قدیمی‌ترین آن‌ها اسدی طوسی، شاعر قرن چهارم هجری است.
به دلیل متروکه شدن مقبرةالشعرا پس از زمین لرزه‌های سال‌های ۱۱۹۳ و ۱۱۹۴ هجری قمری و به دلیل مدفون شدن بسیاری از شاعران و عارفان بزرگ در این گورستان، در شهریور ۱۳۵۰ خورشیدی، مسابقه‌ای برای طرح یک بنای یادبود در مقبرةالشعرا توسط روزنامه‌های اطلاعات و کیهان و مجله یغما برگزار شد. پس از چندی طرح غلام رضا فرزان مهر انتخاب و عملیات احداث بنای یاد بود آغاز شد. هم اکنون این بنای یاد بود نماد مقبرةالشعرا و یکی از نمادهای شهر تبریز محسوب می‌شود. سازه معماری واقع در وسط محوطه مجموعه تاریخی فرهنگی مقبرةالشعرای تبریز به گونه‌ای طراحی شده که حس ایجاد ارتباط بین بیننده و سازه و نیز نو بودن طرح آن همواره برقرار باشد. جذابیت طرح سازه و جالب بودن آن از بعد زیبایی‌شناختی برای بازدیدکنندگان پس از گذشت نزدیک به چهار دهه گواه روشنی بر این ادعا است.
نماد مقبرةالشعرای تبریز تلفیقی از هنر معماری سنتی و مدرن است که در بلندای این مجموعه فرهنگی و تاریخی خودنمایی می‌کند و همه‌ساله در تعطیلات نوروزی پذیرای یک میلیون گردشگر داخلی و خارجی است. اجرای این طرح از سال ۱۳۵۱ با قراردادی بین طراح و انجمن آثار ملی سابق آغاز و تا سال ۶۱ ادامه یافت و از این سال به بعد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اجرای طرح را به عهده گرفت. این طراحی با هدف ایجاد وحدت و تلفیق طرح بر مبنای معماری سنتی و مدرن انجام شد.
در طراحی بنا همواره ایجاد حس ارتباط با بیننده و نو بودن طرح لحاظ شده تا با گذر زمان معماری آن جذابیت خود را از دست ندهد. در این بنا قوس‌ها و نقوش اسلیمی خاصی طراحی شده است که این قوس‌ها نمادی از تلفیق معماری مدرن و سنتی است. برای اجرای این طرح ابتدا پنج لایه زمین کوبیده شد تا مقاومت زمین افزایش یابد. سازه این بنا اسکلت فلزی است و با قطعات پیش‌ساخته بتنی پوشش داده شده که لایه میانی آن‌ها به وسیله بتن سبک پر شده است. اگر اجرای این طرح به درستی پیش می‌رفت. عمر این بنا تا ۵۰۰ سال آینده پیش بینی شده بود، ولی متاسفانه با وقفه‌های مکرر و فرسوده شدن بنا در حین ساخت و ساز عمر این بنا به شدت کاهش یافته است به طوری که نشانه‌های فرسودگی از هم اکنون قابل مشاهده است.
مجموعه‌ای از تاریخ ادبیات
به عقیده کارشناسان حوزه فرهنگی کشور، مقبرةالشعرای تبریز مجموعه‌ای از تاریخ ادبیات است که مرزهای جغرافیایی فرهنگی ایران را در می‌نوردد. بیش از ۳۰۰ شاعر، عارف و رجال نامی ایران و کشورهای منطقه از ۸۰۰ سال پیش به ترتیب از حکیم اسدی طوسی تا استاد شهریار، یکی پس از دیگری در اینجا به خاک سپرده شده‌اند. باید به خاطر بسپاریم تمامی این مشاهیر که در این مجموعه سر به خاک ساییدند زمانی از مشاهیر این مرز و بوم بوده‌اند. برای دیدار این مجموعه هر کدام از این ۴۳۷ آرامگاه کافی است تا شما را به تبریز بکشاند. مجموعه‌ای از مشاهیر از دست رفته ایران که کاش قدر آثار و گفتار به جا مانده از ایشان را بدانیم و به قول خاقانی بزرگ:
خواهی شرفت هردمی اعلا باشد باشد طلب فروتنی تا باشد
با خاک نشینان بنشین تا گویند هر چیز سبک‌تر است بالا باشد.
انتهای پیام/
مجید فرامرزی / خبرگزاری میراث فرهنگی
مطالب جالب
مروری بر تاریخچه مسجد کبود تبریز
مقبره سنگی روستای خانقاه ترگور، جاذبه‌ای گردشگری در غرب ارومیه
«باغ شیخ» ساوه بزرگترین کاروانسرای باستانی ایران