مفهوم عقاب در فرهنگ ترک

در کتاب ده ده قورقود از عقاب به عنوان پادشاه همه پرندگان یاد شده است. در داستانهای ده ده قورقود، عقاب سمبل قدرت، نیرو و عدالت می باشد.

عقاب در فرهنگ ترک، از آسیای میانه گرفته تا آناتولی از جایگاهی خاص و ویژه برخوردار است.

تمامی اقوام مختلف ترک، عقاب را حیوانی مقدس می شمارند. عقاب که از نمادهای ملی ترک ها به شمار می رود، در آسیای میانه به روح محافظ و سایه خدا شهرت دارد.

عقاب در حال کلی سمبل پادشاهی، خورشید، قدرت و نیرو می باشد. اعتقاد بر این است که شامان ها یعنی روحانیون دین شامانانیسم از سوی یک عقاب به جهان خاکی آورده شده اند و نیز روح های کمکی نیز در قالب عقاب نزد شامان می آیند.

دیده شدن عقاب در حال پرواز بر فراز منطقه ای به معنی این است که آن منطقه پربار و پربرکت خواهد شد. در دین شامانیسم اعتقاد بر این است که عقاب دو سر محافظ دروازه طبقه های آسمانی است. همچنین خداوند اوامر خود را از طریق عقاب به خاقان ها می فرستد.

قداست این حیوان به اندازه ای است که حتی به آن قسم خورده می شود. در کتاب ده ده قورقود که از نظر تاریخ زبان و فرهنگ ترک، کتاب بسیار مهمی بشمار می رود، به تصاویری از عقاب نیز جای داده شده است. در این کتاب از عقاب به عنوان پادشاه همه پرندگان یاد شده است. در داستانهای ده ده قورقود، عقاب سمبل قدرت، نیرو و عدالت می باشد.

مورخ مشهور ابن بی بی می نویسد:

سلاطین سلجوقی به هنگام فتح منطقه ای، چادری را برپا می کردند که بر فراز آن مجسمه یک عقاب وجود داشت. وجود تصویر و یا مجسمه عقاب بر روی آلات و ادوات جنگی، ارکان دولتی و نیز استفاده از آن در معماری نشانگر پذیرفته شدن عقاب در فرهنگ ترک به عنوان سمبل قدرت می باشد.

در مراسم دولتی استفاده از سمبل عقاب دو سر به معنی حکمران شرق و غرب و یا نماینده دنیا و آخرت پذیرفته می شد. عقاب در نشستهای دولتی سمبل پادشاه و یا خاقان می باشد.

استفاده از سمبل عقاب به معنی قدرت و حکمرانی پس از اسلام نیز ادامه یافته است. حکمرانان سلجوقی نیز از سمبل عقاب دو سر استفاده کرده اند.

در ترکیه دوره سلجوقی و نیز پس از آن نیز استفاده از سمبل عقاب دو سر، بر روی سکه ها، دیوارهای سنگی قلعه ها، دروازه های چوبی و یا سنگی کاخ ها و نیز مقبره اولیاء خدا همچون حاجی بکتاش ولی ادامه یافته است. در قالی های ترک نیز نقشی که بیشتر از سایر نقوش به چشم می خورد، تصویر عقاب است.

در آثار معماری مهمی که در زمان سلجوقی ساخته شده، منجمله “دؤنر گنبد” در قیصریه، “مقبره خداوند خاتون” در نیغده، “مدرسه چیفته مناره لی” در ارضروم و “برج یئدی کاردش” یعنی “برج هفت برادر” در دیاربکر نیز می توان فیگورهایی از عقاب دو سر را مشاهده کرد.

ترک ها در زندگی روزانه خود نیز به عقابهای شکاری که دوست آنها در طول روز بوده و صحنه های فراموش نشدنی را در شکار برای انها هدیه می کردند، اهمیت بسیاری قایل بوده اند.

در بین مردم عقیده ای وجود دارد که می گوید: با بال زدن عقاب ها، فصول سال تغییر می یابد.

عقاب در افسانه ها، قصه ها، اسطوره ها و نیز آداب و رسوم ملل ترک نقش برجسته ای را بخود اختصاص داده، تا جاییکه بر پرچم آن ها نقش بسته است./آناتولی