گل محمدی یا قیزیل گول

گل محمدی یا گل سرخ نام نوعی گل رز است که از آن گلاب می گیرند ، این گل مقاومت بالایی در برابر کم آبی دارد و درختچه ای است خزاندار که بومی رشته کوه های ایران مرکزی و البرز است.

مردمان این سرزمین از دیرباز به پرورش گل محمدی مشغول بوده اند ، قسمت قابل مصرف گل محمدی غنچه و گل آن است که به صورت تازه و خشک شده مورد استفاده قرار می گیرد.

این گل فقط یکبار در سال برداشت می شود. این گل در اغلب مناطق آذربایجان شرقی امکان رشد دارد و شهرستان های اسکو ، آذرشهر ، مرند و میانه بیشترین سطح زیر کشت گل محمدی را به خود اختصاص داده اند. با توجه به اینکه گل محمدی سازگاری زیادی نسبت به خشک سالی ، سرما و خاک کم حاصلخیز دارد در سالیان اخیر کشت آن در سایر شهرستان های استان آذربایجان شرقی نیز رواج خوبی یافته است و باغداران به تدریج گل محمدی را جایگزین درختان میوه می کنند ، مخصوصا آنکه خطر بی آبی دامنگیر کشاورزی این دیار شده است و گل محمدی نسبت به سایر محصولات آب کمتری مصرف می کند.

غنچه گل محمدی از اوایل اردیبهشت تبدیل به گل می شود اما با توجه به سردسیر بودن منطقه آذربایجان این روند دیرتر اتفاق می افتد و اغلب گلستان ها در تیرماه به بار می نشینند.

بسته به دمای محیط باز شدن گل ها بین 20 تا 30 روز زمان می برد. و طول عمر هر گل نهایتا یک روز خواهد بود بعد از آن گلبرگ های خوشرنگ قیزیل گول سفید می شوند و خزانشان فرا می رسد. باغداران و پرورش دهندگان گل محمدی در خنکای صبح غنچه های تازه شکفته گل را می چینند که تا آغاز گرمای روز گل های تازه شکفته شاداب و مشتری پسند را به بازار عرضه بدارند.

گل هایی که در ساعات اولیه صبح چیده می شوند نسبت به گل هایی که در میانه روز چیده می شوند عطر و بوی بیشتری دارند گلاب حاصل از این گل های تر و تازه نیز به مراتب عطر بهتری دارند ، شاید بتوان فوت کوزه گری گلاب خوب را همین سحر خیزی کشاورزان دانست.

این گیاه بعد از زعفران دومین محصول ارز آور کشور است ، البته تنها گسترش سطح زیر کشت منجر به سود آوری نمی شود و باغداران مزارع گل محمدی برای اینکه بتوانند به محصول خوبی برسند باید از سوی مسئولین مربوطه حمایت شوند.

اصلاح گلستان های موجود و عملیات اصلاح نژاد جهت معرفی ارقام باکیفیت از نظر میزان محصول و مواد موثره موجود در گل بایستی با جدیت تمام توسط کارشناسان و مسئولین امر کشاورزی انجام شود ، که متاسفانه تا کنون مغفول مانده است.

به دلیل نبود صنایع فرآوری در استان بخش عمده گل های محمدی به گلاب تبدیل می شوند در حالی که تولید گلاب در کشور ما ساده ترین محصول فرآوری شده از گل محمدی می باشد سایر کشورها با سرمایه گذاری در بخش صنایع تبدیلی و بهره مندی از تجهیرات نوین توانسته اند علاوه بر گلاب خوراک گل محمدی ، عطر ، اسانس ، داروهای گیاهی و مواد آرایشی نیز استخراج کنند.

فارغ از نبود صنایع تبدیلی برای تولید انواع محصولات وجود تنها یک واحد صنعتی گلاب گیری در منطقه جوابگوی حجم زیاد محصول تولید شده نیست و بخش زیادی از گل ها در کارگاه های نیمه صنعتی به گلاب تبدیل می شوند.

گلاب تولید شده به شیوه نیمه صنعتی با برخورداری از بسته بندی ابتدایی در داخل کشور مورد استفاده قرار می گیرد و با آنکه حداقلی از سود را عاید تولیدکنندگان و باغداران می کند ولی هیچگونه ارزآوری و اشغال زایی پایداری انجام نمی دهد. به دلیل آنکه تنها تعداد اندکی کارگاه گلابگیری وجود دارند همچنین ظرفیت تولید گلاب در این کارگاه ها محدود است بنابراین کشاورزان برای جلوگیری از فاسد شدن محصولشان خود به شیوه سنتی گلابگیری می کنند که البته این گونه گلاب امکان بازاریابی و فروش پیدا نمی کند و اغلب صرفه اقتصادی چندانی ندارد.

از دیدگاه علمی گلاب به حاصل تقطیر گل های سرخ تازه چیده شده با آب که اسانس اضافی آن از محلول آبکی جدا شده است اطلاق می شود. در مجموع گلاب خوب بوی خوش و طعم کمی تند و تلخ دارد و از نظر ظاهری بی رنگ ، زلال ، بدون رسوب و ماده خارجی است و بوی ترشیدگی و بوی ویژه گل محمدی دارد. ایران با آنکه 75 درصد گل محمدی جهان را در اختیار دارد اما درآمد ارزی اش تنها 50 میلیون دلار است در حالیکه به عنوان مثال کشور بلغارستان به یک ششم سطح زیر کشت ایران هشتاد برابر بیشتر درآمد سالیانه دارد.

می توان امیدوار بود چنانچه سرمایه گذاری قابل قبولی در صنایع تبدیلی صورت پذیرد روزی مردمان این مرز و بوم نیز بتوانند به بهترین شکل ممکن از این تحفه زمین که موهبتی است الهی بهره مند گردند.

امین دلاوری – مستند تحفه زمین