مهدی خیری
اولوغ بیگ در سلطانیه زنجان به دنیا آمد. نام او را میرزا محمد تراغای گذاشتند. اولوغ بیگ ، یک نام مستعار به‌معنی «حاکم بزرگ» بود.
مادرش گوهرشاد بیگم از شاهزادگان ترک‌تبار بود که بناهایی چون مسجد گوهرشاد را در مشهد ساخت و پدرش شاهرخ، در تحکیم حکومت تیموری و رشد هنر در آن دوران و شکل گرفتن مکتب هرات بسیار مؤثر بود.
اولوغ بیگ به‌دلیل فعالیت در زمینه‌های ریاضیات و اخترشناسی، با مثلثات و هندسه کروی آشنا بود و به هنر و فرهنگ، علاقه داشت.
گمان می‌رود که او به پنج زبان عربی، فارسی، ترکی، مغولی و اندکی چینی صحبت می‌کرد. امپراتوری تیموری در طول حکومت او به اوج فرهنگی و هنری خود و رنسانس تیموری دست یافت.
دولتشاه سمرقندی در توصیف وی در تذکرةالشعرا خود می‌نویسد:
«فضلا و حکما متفق‌اند که به روزگار اسلام بلکه از عهد ذوالقرنین تا این دم پادشاهی به حکمت و علم میرزا الغ‌بیگ بر مستقر سلطنت قرار نیافته.»
اولوغ بیگ در سمرقند رصدخانه‌ای عظیم و مجهز به‌نام رصدخانهٔ اولوغ‌بیگ را برپا کرد و کتاب زیجی را که شامل دقیق‌ترین جداول ستاره‌شناختی و مثلثاتی آن عصر بود پدیدآورد که به زیج سلطانی معروف است.
او همچنین مدرسه اولوغ‌بیگ (۱۴۱۷–۱۴۲۰) را در سمرقند و بخارا ساخت و این شهرها را به مراکز فرهنگی و آموزشی در آسیای مرکزی تبدیل کرد.
او رصدخانه اولوغ‌بیگ را در سمرقند بین سال‌های ۱۴۲۴ و ۱۴۲۹ ساخت. دانشمندان آن را یکی از بهترین رصدخانه‌های جهان اسلام در آن زمان و بزرگ‌ترین رصدخانه در آسیای مرکزی می‌دانستند.
وی همچنین توسط بسیاری از پژوهشگران، به‌عنوان مهم‌ترین اخترشناس رصدکننده در قرن پانزدهم شناخته می‌شود.
مشهورترین شاگرد اولوغ‌بیگ در علم اخترشناسی، علی قوشچی (درگذشتهٔ ۱۴۷۴) بود.
اولوغ‌بیگ با ابزارهایی که در رصدخانهٔ سمرقند قرار داشت، فهرستی از ۱۰۱۸ ستاره ایجاد کرد که یازده ستاره کمتر از ستاره‌های موجود در فهرست ستاره‌های بطلمیوس است. وی در طول زندگی خود به‌عنوان یک اخترشناس، متوجه شد که اشتباهات متعددی در کار و داده‌های بعدی بطلمیوس وجود دارد که سال‌ها مورد استفاده قرار گرفته بود.
در ریاضیات، اولوغ‌بیگ جداول مثلثاتی دقیقی از مقادیر سینوسی و مماس تا حداقل هشت رقم اعشار نوشت.
یک نسخه خطی عربی قرن چهاردهم میلادی، نشان می دهد اولوغ‌بیگ توانسته بود مختصات جغرافیایی بیش از ۱۶۰ شهر را با دقت بالا و کمترین میزان خطا محاسبه کند.
به افتخار او دهانه اولوغ‌بیگ در کره ماه در کنار بزرگ‌ترین دانشمندان علم نجوم جهان به نام این پادشاه دانشمند ثبت شده‌است.
دهانه اولوغ‌بیگ، روی ماه، توسط اخترشناس آلمانی، یوهان هاینریش فون مدلر، در نقشهٔ ۱۸۳۰ خود از ماه به نام او نام‌گذاری شد.
سیارک اولوغ‌بیگ ۲۴۳۹، یک سیارک کمربند اصلی است که در ۲۱ اوت ۱۹۷۷ توسط نیکلای استپانوویچ چرنیخ کشف و به‌نام او نام‌گذاری شد.
همچنین دایناسور اولوغ‌بیگ سوروس (Ulughbegsaurus) در سال ۲۰۲۱ به افتخار این دانشمند شهیر به نام او نام‌گذاری شد. این دایناسور در سازند بیسکتی، ازبکستان در دهه 1980 کشف شده بود.
مطالب مرتبط
بررسی ادعای کرد بودن یزدانیار ارموی
سرزمین اَرتته در آذربایجان
پل جلفا؛ صحنه‌ای از شجاعت مرزبانان آذربایجانی