عباس عبداله
ائلینیزده اوبا نیزدا همیشه توی اولسون اوغول ائولندیرین، قیز کوچورون.
اوغلونوز، قیزینیز قوشا قارییاننان اولسون. هر ائلین، هر اوبانین اؤز توی آیی، توی فصلی وار.
بیزیم کپه نکچیلر یازی اکر، یایی بیچه‌ر، پاییزدا باغباغچانین بارینی، به‌هرینی ییغیشدیریر. ائله کی پاییز آرمودونون، پاییز آلماسی‌نین، یارپاقلاری‌نین یاناغینا خال دوشدو، توی باشلایارلار.
ائلین اؤز گلینی، آهیل، جاهیل، کیچیک، چیلله، بؤیوک چیلله بیلمز، بیرده تورپاغین جانیندان بوغ قالخانجان کندده ن توی سسی کسیلمز.
قارا همتین قارا زورناسی فغان ائدیر، تویچو اسکندرین کوراوغلو ناغاراسی‌نین گومبولتوسو کندی باشینا گؤتورور. هیچ کسین دالینجان – چاپار زاد گؤندرمزلر، هیچ کسی تویا چاغیریب ائلهمزلر.
چاپارلاری قارا زورنا اولار، کوراوغلو ناغاراسی اولار. ائشیدنلر توی قاپیسینا ییغیلار، دوست تانیش شادلانار.
ائله کی، آغ ساققال قارا ساققال، آغ بیرچک قارا بیرچک توی قاپیسینا جمع اولار هالای دورارلار. قاراهمت «دولچا بولاقدا قالدی» چالار، قیزلار بولاغیندان تازاجا سو ایچمیش بیر ائل گؤزلی کهلیک کیمی سکه سکه میدانا چیخار، بیر ارکک ده گؤزونون آلتینان اونا باخار دوداقلاری زمزمه ائلیه‌ر.
دولچا بولاقدا قالدی آی آنا خانیم
قیزلار اوتاقدا قالدی آی آنا خانیم!
گؤزوم بوخاقدا قالدی آی آنا خانیم!
قویون یاتاقدا قالدی آی آنا خانیم
ولی کریم گؤره و یوخ جاهیل، جومروون سوموکلری اویناییر، اؤزونو تویچولارا توتار ا… آتام آنام بیر «گوله شنکی چالین!».
گوله شنکی چالینار، توی باباسی الینده‌کی زوغال چوبوغو فیر فیر فیرلایار میدانی گئنیشلر.
کیمین آغزیدی، یئریندن ترپنمه‌یه؟ زوغال چوبوغون گؤینه‌ر تیسی بیر هفته الیندن آیاغیندان گئتمز.
ایندی ده اؤزونو تازا تازا تانییان بیر دلی قانلی میدانا چیخار. اؤنجه آغیر آغیر هالای بویی دولانار، سونرا قیرقی کیمی سوزمه‌یه باشلایار، قوللاری‌نین تاریسینی اوینادار، آرا بیر هالایا گؤز گزدیریر گؤروم قاباغیما کیم چیخاجاق؟
«ائل گؤرو ترازودور» دئییبلر. ائله کی دلی قانلی میداندا تک قالیر، توی باباسی اونون لؤزونه تای توش اولان بیر جاهیلی میدانا چکیر. بو جاهیل دا میداندا فیرلانیر سونرا هر ایکیسی ال توتور چیینلریله بیر بیرینی یوخلاییر، قوجاقلاشیب آیریلیرلار. بونونلادا بیر بیرینه دئمک ایسته ییرلر کی، سنی
باسماق قصدیم زادیم یوخدور، کیم ییخسا آناسی‌نین سودی اونا حلال اولسون.
بیرده گؤره‌رسن گوله شنون ایکیسی ده باش باشا وئریب ائله هئی ییخیشیرلار.
اما هیچ هانسی ییخیلمیر او ساعت توی باباسی باشا دوشور کی کیشی قیریقلاری بیر بیرینی ییخیب خاطیرینه دگمک ایسته میرلر، هر سینین بیلینه بیر زوغال چوبوق
آی باجیسی گؤیچکلر، آلدا دا بیلمه‌سینیز تئز اولون نؤوبه ده تای توشوز وار.
داش قاپایا توش گلن وقت ده اولور دلی قانلیلار قولدا قوتدا بیر بیرینی یئنه بیلمیر.
هالایدا هامی بیر گؤز کسیلیر اونلارا باخیر، هره بیر سؤز دئییر:
اده، کافر اورتاسیندان گیر!
اده، سارما وئر!
اده، گئری قاییر!
توی باباسی گؤرر کی ایش ائلئشولوقدور تئز زوغال چوبوغو ایله گوله شنلری آییرار:
ساغ اولون، ساغ اولون. تویونوزو گؤروم، کیمین آغزیدی بوندان سونرا گوله شمه‌یه دوام ائلیه؟ او زوغال چوبوق بئللرینده این سالار، تویچولاردا ایشی باشا دوشه‌ر، بیر «بیر تارا دوننو» چالارلار. بونا کپه نکچیلر «آغیر دوننو» دا دئیه رلر.
بو جاهیل جومروها واسی دئییل بیر آغ بیرچک سیندیرا سیندیرا میدانا چیخار، قوللاری قاتاریندان آیری دوشموش دورنا قانادی کیمی قالخیب انیر، دونی‌نین اته یی یئری سوپورور.
قارا همتین کهنه دردی تازالانار، او زوغال چوبوغو شیشیردیب قارا زورنانی آغلادار، «آغلاما، آی قوزوم، آغلاما» چالار. بیرده گؤره‌رکی بو حنا او حانایا اوخشامیر، قایدانی دئگیشه‌ر.
«دانا چییدی ایندی»، «جاموش باغا گیردی» هاوالاری جوانلاری قوشا قوشا میدانا چاغیریر. جوانلارون اويونو زورنانین سینه قاریشار، «آی تهمز عمی، سن آنا‌نین گؤرون لؤزون بری چیخ»
تهمز عمو‌نون ده جوانلیغی یادینا دوشه‌ر، میدان بویی جوانلارا درس دئیه‌ر.
قاش قارالاندا قامویی علی‌نین سسی گله‌ر: «صاباح اينک ساغینی یاللی گئنده‌ریک.»
بو او دئمک دیر کی، بوگون تویا گلمه‌ین «یاللی» اوستا‌لارینا دا خبر وئرین، لؤزونوز ده حاضیر گئلین. آشاغی محله‌دن مئلسه آستان، یوخاریدان دلی خیدیر حتما گلمه‌لیدیر.
بوندان سونرا جماعت توی ائوینده عاشیغا قولاق آسارلار. بوتون تویلاردا عاشیق مجلیسی‌نین آغ ساققالی دلی کریم اولار. دلی کریمین سورغوسوندان چیخمایان عاشیغی کپه نکچیلر تویا قویماز.
عاشیق اؤزونو اونا توتار آغ ساققال، مجلس اهلی هانسی ناغیلا قولاق آسماق ایسته ییر؟ او دا گویا هئچ عاشیغی سیناماق زاد ایسته ییرمیش کیمی «آتام آتام، بیر او شاعیر نبی‌نین گنجه سفری‌نی دانیش» دئیه‌ر.
او اولماسا آلاخانچالین ناغیلی‌نی دئ، او دا یوخسا «جانین ساغ اولسون» شاعیر شن‌نین «بورچالی سفری‌نی بالا بالا دئ گلسین».
عاشیق الینی قالدیریب گؤزونون اوستونه قویماسا، کریم عمو باسیبا آلینمیش آلینمامیش نه کی داستانیمیز وار، آدینی چکر. کپه نکچی تویلاریندا عاشیغین دیلینه بیلمیرم گلمه‌سی گلدیمی ایش بیتدی، بیرده او طرفلره هئرلنه بیلمز…
گونلرین بیر گونو سارا شدی عاشیق سؤیون شاعیر نبی‌نین داستانی‌نی باشلامیش
دلی کریم اؤزونو اونا توتور
«آتام آنام سنه قوربان آی اوستاد، خوروز باننیا ناجان یاتدی یوخدی.»
شاعیر نبی‌نین سؤزو، صحبتی ده اوچ گون اوچ گئجه‌لیک ناغیلدی. عاشیق سؤیون:
«باش اوسته» دئییب، تئللی سازین زیلینی زیل، بمینی بم ائله ییر.
ایندی سؤز دوشنده عاشیق دئییر کی، «بیلمیرم او آخشام کپه نکچیلر خوروزلارا نه عمل ائلمیشدیلرسه اینک ساغینانا کیمی بیرینین ده سسی ائشیدیلمه دی.
نه ایسه صاباح آچیلدی، اوستؤنوزه خئیرلی صاباح‌لار آچیلسون. قارا همت زورناسی‌نی، تویچو اسکندر ناغاراسی‌نی حاضیر نظام ائله دی. قامویی علی «مه له‌مه قوزی مه له‌مه» اسکندر ناغارانی بیر ایکی دفعه گومبولداتدی.
قارا همت کوچه ری‌نین ایلک خاللارینی ووردو. «کوچه ری» چالیناندا جوانلار یئرلرینده دینگیلده‌دیلر. هئچ اؤزلری ده بیلمه‌دیلر نه وقت قول قولاتو بویوب اویناماغا باشلادیلار. تویچولاردا بو لازم
ایدی، گئندیلر «قول یاللی» یا.
قول یاللی‌دا جوانلار ایکی دسته‌یه بؤلوندولر، بیرینین باشیندا قامویی علی، او بیرینین باشیندا دلی خیدیر. هر سینین الینده ده بیر زوغال چوبوق. ایندی کیمین آغزییدی دسته‌دن کنارا چیخا، یا دا ناغارانین هاواسینی توتمایا.
«قول یاللی»دا دسته باشچی‌لاری اللرینده‌کی زوغال چوبوقلاری‌نین، او بیرلری ایسه ده‌یه‌نکلری‌نین ایکی طرفیندن توتوب باشلاری اوزه‌رینه قالدیرار، قوللاریلا لنگر وورماغا باشلایارلار.
بیر سؤزیله آیاق بدن قولا تابع اولار، او نه دئسه اونو دا ائلیه‌ر.
ائله بونا گؤره آدینا «قول یاللی» دئیه‌رلر. اوویونون قیزغین یئرینده دسته باشچی‌لاری زوغال چوبوقلاری ایله بیری او طرفدن بیری بو طرفدن شیویرتدیه.
بونونلا دا ده‌یه‌نکلر یئره توللانار، گره‌گه‌لر بیر – بیریندن آرالانیب «آیاق یاللی» گئنده‌رلر.
ایندی قوللار یانا آچیلیب سارماشیق کیمی بیر بیرینه سارماشار، آیاقلار اوینایار.
بیردن اویونچولار پره‌ن پره‌ن دوشه‌ر، هالای پوزولار، هره جوموب بیر اوشاق توتار. اوشاقلاری دییشلرینه گؤتوروب باشلایاللار اویناماغا. سونرا «میدان یاللی»سی باشلایار. اوینچولار بیر نئچه دؤوره وئردیکدن سونرا باشلایارلار چکییشمه‌یه، کیم آپاردی آپاردی.
«یاللی» بیته‌ر بیتمز تویچولار «باغدا گول» چالارلار، بونا «باغدادی» ده دئیه‌رلر.
ایکی شوخ باخیشلی ائل قیزی قاباق قارشی اوینایار. قارا همت قانان آدامدی، بیله‌ر کی قیزلارون بو اوویونو جوانلاری یاندیریب یاخیر، گئندیر «یاندیم چیچه‌ییم» هاواسینا.
ایندی بویورون یانیب یاخیلان جوانلار میدان سیزین دیر….
ایکینجی گونون سون هاواسی چالینار «آخشام اولدو، اوینایان زاد اولماز»، قریب بیر ماهنی‌نین تانیش صدالاری قولاقلاردا مه‌سلنه‌ر: «آخشام اولدی، شام‌لار یاندی».
یئنه سون سؤزی قامویی علی دئییر: «صاباح جیدیر اولاجاق.»
«هله صاباح آچیلاسی، جیدیر اولاسی، سیزه هارددان دئییم، قیز ائویندن.»
بو آخشام قیز ائوینده «حیناوند»، حینابنداز گئجه‌سیدیر. اوغلان ائوینده پای اووروش حاضیرلانیر.
ائشیتیب بیله‌نین آغزی شیرین اولسون. حیناوند گئجه‌سینده دونیادا نه کی آغیز شیرین ائلیه‌ن ناز نئمئت وار حینا اوتاغیننا سوفرده قویولار. قیز، گلین ده دئیه گوله اللرینه حینا بند ائلیه‌یرلر.
آی بئله گئجه‌لرده هانسی بخته ورین گؤزونه یوخو گئنده‌ره؟
«تاپپا» دئین کیم؟ ماهنی اوخویان کیم؟ اؤزو، چالیب اؤزو اوینایان کیم؟
تویون ایکینجی صاباحی آچیلدی، اوستؤنوزه قیرمیزی گون دوغسون. بیر آزدان جیدیر باشلایاجاق. ائلون باشی، پاپاقلیسی، آغزی یاخماقلیسی اؤزون یئره جیدیر میدانینا آخیشاجاق.
جیدیرین ایلک دؤوره‌سینده آت‌لار سینانیر. کیمین آتی دئییه‌لن یئره بیرینجی چاتیر قیرمیزی کالاغای اونون بوغازینا باغلانیر. ایگیدلری آتدان سالان جیدیرده وار کی آدینا «جیدیر آغاج» دئیه‌رلر. اوزون یئردن دوز اورتاسیندان درین بیر قانوو قازیلار. اونون یانیندا ایکی ایگید آتلی قاباق قاباغا دایانار، او بیری آتلی‌لار ایسه خیلی آرالیدا.
بو ایکیسی اؤز آرالاریندا اؤزلرینه آد قویارلار:
قیلینج، خنجر. سونرا او بیری آتلی‌لار بیر بیر اونلارا یاخینلاشیر.
ائل آغ ساققالی خبر آلار: «قیلینجی می؟ خنجری می؟» – «قیلینج! خنجر!»
بئله‌جه هر سینده اون اون ایکی آتلی اولان ایکی دسته عمله گله‌ر.
دسته‌لر بیر بیریندن یئنی اون آغاج بویی آرالانار، جیدیر آغاجلار اللره گؤتۆرۆله‌ر.
بو آغاج ایکی آرشینلیق بیر ده‌یه‌نکدیر.
هر آتلی‌نین بیر الینده جیدیر آغاج، او بیرینده قارماق اولور کی، آغاج یئره دوشنده اونو قالدیرسین.
ایگید وار کی هیچ قارماق گؤتورمور. جیدیر آغاجی ائله گؤیده توتور. حاضیرلیق قورتارار. تازه زورنانین ها رای ایله هر دسته‌دن بیر نفر آنلارینی قاباق قارشی چاپار. بیر جیدیر آغاجینی میلله‌مه‌سینه او بیرینه دوغرو آتار. ائله اصیل ایگیدلیک ده بورادا اوزه چیخیر.
آغاجین او ناطرف سؤز دؤیونو گؤره‌ن آتلی گره‌ک اوندان یایینا، یا دارقیب اونون آغاجینی ائله گؤیده اؤز جوغریله ووروب سالا.
بئله‌لیکله آغاجینی ایتییره‌ن اوودوزموش اولور.
بو آغاج آتلی‌نین هئراسینا توخونسا، خنجر کیمی بیچیب گئنده‌ر.
ا… آغ اوره‌کلر وار کی، قارشینداکینی گوجلو گؤروب جیدیر آغاجینی آتمامیش تسلیم اولور، آتدان دوشور.
جیدیر آغاجین اؤز آتلاری وار. آت وارکی اونا طرف گلن جیدیر آغاجینی بئلینده‌کی ایگیددن تئز گؤرور، او ساعت ده سمتینی دگیشیر، آغاج اوندان آرالی دوشور.
اودورکی بعضی چوخ بیلمیش ایگیدلر اؤنجه قارشینداکینی آتینی قورخودور، بیر ایکی دفعه جیدیر آغاجیلا باشینا وورور. آت دا کی قورخدی وای اونون بئلینده‌کی ایگیدین حالینا.
بو اویونون نهره آزی بورداخ بیر ارککدیر.
جیدیر سؤیویور، ایگیدلر آت‌لارینی چاپیب توی قاپوسونا گلییرلر. آخشام گلین گتیرمه‌یه حاضیر این گؤرولور.
بو آخشام بَی (داماد) قاپوسونا شاخ گلییر. ساغدوش، سولدوش بَی‌یی آرایا آلیر. لاپ قاباقدا شمع آپاران گئنده‌ر. شمع اوزون بیر آغاجا برکیدیلمیش دمیر یا دا یانان گئجه تئپه‌سیدیر. نفت تؤکوب یاندیریرلار. دوز بَی قاپوسونا دک سؤنمز.
اونون آرخاسینجا شاخ آپاران گئنده‌ر و شاخ آغاج پارچالاریندان حجره شکیللی دوزه‌لدیلیر، تخته اوتوراقلارا شمع دوزه‌لیر. یان آغاجلاریندان شیرنییات، آلما، آرمود، قوروسو آسیلیر. جوانلار دئیه گوله آتشفشانلیق ائلیه ائلیه بَی قاپیسینا گلیب چیخیرلار.
سونرا دا بَی طرفین آدام‌لاری گئندیب قیز شاخینی قیز ائوینه گتیریرلر. ایندی بَی اؤز ساغدوش، سولدوشی ایله آرخادا، گلین ساغدوشی، سولدوشی ایله قاباقدا گئنده‌ر.
ایچریده آغ بیرچکلر گلینه تویود نصیحت وئرییر. ائشیکده قارا همتین چالدیغی «آغلاما آی قوزوم، آغلاما» هاواسی اؤز گلینین اوره‌یینه اود سالیر. بیر آز دا گئندیر «آنداندیرما» چالینیر.
توی جماعتی بَی ائوینه طرف اوز توتور. گلین بَی قاپیسینا چاتاندا اونون آیاقلاری آلتینا ساخسی قاب آتیرلار.
نهایت ساخسی قاب چیلیق چیلیق اولاجاق. سونرا بَی ائوین دامیندان گلینین باشینا اونفاریشیق نوغول تؤکه‌جک. یعنی بو ائوده آغزین همیشه شیرین اولسون، اؤزون آغ اولسون، الین برکتلی، آیاغین سایالی اولسون.
جوولما جوجوغلاردا گلینین آیاغینا دولاشا دولاشا یئرده‌کی شیرنی‌نی ییغاجاقلار.
گلین ایچری گئنجیب گلینلیک تختینده قیرمیزی گردبین دالیندا اگلشدی می، ائوین لاپ بالاجا اوغلو گئندیب اونون اؤزونده‌کی اؤرپه‌یی گؤتوروب قاچاجاق، بو دا «دوواخ قاپما»دیر. سونرا دا گلینه بیر هدیه بویون اولاجاق.
«آباجی، قارا اینه‌ییمیزین بالاسی سنیندی.» آرا تازا سنگیه‌ن ده خبر یاییلاجاق کی
«بَی‌یی اوغورلاییبلار». او ساعت ساغدوش سولدوش ایشینی بیلیب دئیه‌جکلر:
«بَی‌یی کیم تاپسا بیر قارا قوچ بیزیم بوینوموزا». بَی‌یی تاپماغا نه وارکی، دوستلاری گیزله‌دیب، او ساعت ده گئدیب ادب ارکانلا گتیریرلر.
باخ بئله‌جه اوچ گون اوچ گئجه‌لیک توی سونا چاتار.
ائلینیزده اوبانیزدا همیشه توی اولسون اوغول ائولندیرین، قیز کوچورون.
***
اینجه صنعت روزنامه‌سیندن اؤز الفبامیز اؤچیره‌ن منظوری خامنه
مطالب مرتبط
فرش پازیریک
یین و یانگ ، سمبل و فلسفه ترکان باستان
تشکیلات اجتماعی ترکان