صائب تبریزی

میرزا محمد صائب تبریزی ۱۵۹۰ دا تبریزده دوغولوب اوشاقلیق یاشیندا باباسی میرزا عبدالرحیم شیرین قلم ایله اصفهانا کوچموش و اوردا (عباس آباد) یرلشميشدير.

صابرين غزللری نین مقطع لرینی تشکیل ائدن آشاغیدا کی بیت لر اونون تبریزلی اولدوغونو گوسترير:

صائب از خاك پاك تبريز است

هست سعدی گر از گل شیراز

در بهار سرخروئی همچو جنت غوطه داد

 فکر رنگین تو صائب خطه تبریز را

ز حسن طبع تو صائب که در ترقی باد
بلند نام شد از جمله شهرها تبریز

صائب جوانلیغیندا حجازا گتمیش و قاییداندا عثمانلی امپراطورلوغو داخلینده بیرنچه یری گزیب و بیرچوق عالم وشاعرلرله گوروشموشدور.

صائب اوزون بیر سیاحتدان صونرا اصفهانا قاییدیب اورادا دربارا یاخین بیر شاعر کیمی یاشاماق ایسته میشدیر، لكن اونون اوستون استعداد و شهرتینی تحمل ایله میین پاخیلار اونی شاه عباسین نظربندن صالمیشدیلار .

صائب شاهین اعتناسیزلیغیندان سیخیلیب ۱۶۲۵ ده هندوستانا طرف سفر ادیب و بونا راضی لیغینی شعر ایله بیان اتمیشدیر:

طلائی شد چمن ،ساقی بگردان جام زرین را

بکش برروی اوراق خزان دست نگارین را

دلم هر لحظه از داغی بداغی دیگر آویزد

چو بیماری که گرداند ز تاب درد بالین را

بجای لعل و گوهر از زمین اصفهان صائب

بملك هند خواهد برد این اشعار رنگین را

صائب اصفهاندان هراتا، اوراداندا کابله گتمیشدیر. بو زمان کابل ده ظفرخان لقبی ایله مشهور اولان نواب میرزا احسن الله حاكم ابدی صائب بیر زمان اونون یانیندا قالدی.

شاه جهان ۱۶۳۰ ده دکنه حرکت ائتدیگی زمان ظفرخان ایله بیرلیکده، صائب ده اونون یانیندا گئدير و هانپوردا اولاندا صائب آتاسینین اکبر آبادا گلدیگینی او گره نیر.

او، ظفرخانا آشاغیدا کی شعر له اصفهانا مراجعت ایچون اجازه ایسته ییر.

شش سال بیش رفت که از اصفهان بهند

افتاده است توسن عزم مرا گذار

هفتاد سال والد پیری است بنده را

کز تربیت بود بمنش حق بی شمار

آورده است جذبه گستاخ شوق من

از اصفهان به آگره و لاهورش اشکبار

زان پیش تر کز آگره بمعموره دکن

آید عنان گسسته تر از سیل کوهسار

این راه دور از سرشوق طی کند

با قامت خمیده و با پیکر نزار

دارم امید رخصتی از آستان تو

ای آستانت کعبه امید روزگار

مقصود چون زآمدنش بردن من است

لب را بحرف، رخصت من کن گهر نثار

با جبهه گشاده تر از آفتاب صبج

دست دعا ببدرقه راه من برآر

لكن صائب اجازه آلا بیلمیر فقط بیرایل صونر اکشمیرده ظفر خاندان رخصت آلابیلیر و آتاسیله و خانین وئردیگی دگرلی هدیه لرله اصفهانا قاييدير.

بوزمان شاه صفی تخت ده ایدی و صابر بیر مدت درباردان کناردا قالیپ، بو اثنادا مشهد، قم، قزوین، اردبیل و یزدی گزیر و تبریزده یاشاییر.

۱۶۴۰ = ۱۰۵۰ ده تبریزده اولان مشهور عثمانلی سیاحی اولیا چلبی تبریزده گوردیگی صاحب دیوان شاعرلر آراسیندا صائبی ده قید ائدیر.

شاه عباس ثانی (۱۶۶۶-۱۶۴۲) تخته گچدیکدن صونرا صائبی دربارا دعوت ائدیر و اونا ملك الشعرا عنوانيني وئرير.

صائب ایراندا سبك هندي نين ممثلی دیر. شعر لرینده زنیگن خیال لار، مجاز و استعاره لر و ینی تشبیه لر ایشله دن بو سبكين ان بؤيوك نماينده لری صائب و بیدل دير.

صائب اسلوب وفكرلرين ومضمونلارین تازه لیگی باخمیندان دا ايرانين صون بؤيوك غزل استادی صاییلیر.

شعر لرینده عصری نین اجتماعی وضعیتی نی آینا کیمی منعکس اتمیشدیر.

شهرتی هند ایران و آناطولی اؤلکه لرینی توتان بو شاعره اوز زمانیندا بئله هند، آذری و عثمانلی شاعرلری طرفیندن نظیره لر یازیلمشدير.

تورکیه تذکره چیلریندن معلم ناجی اسامی آدلی اثرینده صائب دن بحث ائدرکن دیوانی روم دهان زیاده شهرت بولان دوانیندندیر حتی اوللری تدریس اولونوردی دبیر حکمت افاده ائدن شعرلری عصرین بؤيوك عثمانلی شاعری نبی اوزرینده تاثیر لی اولموشدور.

فارسی شعر لری نین مهم بیر قسمتی عصر داشلاری و داحا اولکی ایران شاعرلرینه دئدیگی نظیره لردن عبارتدیر.

بوندان باشقا مضمون ياراديجيليغي و تك بيت لرى اونون بارز خصوصيتلريندندير، تك بيت لری اونون فکرلری و اجتماعی و اخلاقی ملاحظه لريني بيان ائدر بوتك بيت لرین بیرچوقلاری ضرب المثل حالینه گلمیشدیر.

صائب ۱۲۰ مین بیت دن چوق شعر یا زیب ۱۷ تورکجه غزل و ملمعاتی واردير.

شاه عباس ثانی نین شاه جهان ایله ساواشی و قندهار فتحی نی (۱۶۴۸ – ۱۰۵۹) مثنوی شکلنده نظمه چکمیشدیر.

شاه عباس ثانی دن صونرا تخته کچن شاه سليمانين جلوس مناسبتیله سویله دیگی قصیده دن اوترر و شاهین گوزوندن دوشدی ، بو حال شاعرين اؤلومونه قدر ادامه تاپدی صائب (۱۶۷۱) = ۱۰۸۱ تاریخینده و بیر روایته گوره ۱۶۷۶ ده اصفهاندا وفات ائتدی و صائب تکیه سینده دفن ائدیلدی.

سرخوش تذکره سینده صائبين أولـــوم تاریخینی (صائب وفات یافت = ۱۰۷۱ هـ) جمله سیله قید ائمیشدیر.

صائب اوجا بويلو، آريق و هر کسه سوگی و صایغی (احترام دویان احساس) ائدن بیر انسان ایدی شراب یرینه تنباکویه علاقمند اولدوغو شعرلریندن آنلاشیلیر.

شستم لب پياله زآب شراب تلخ

کردم بدود تلخ قناعت ز آب تلخ

نه احتیاج که ساقی وئره شراب سنه

که اوز پیاله سینی ویردی آفتاب سنه

شراب لعلى ايچون تو کمه آبرو زینهار

که دمبدم لب لعلين ويرور شراب سنه

اگر اورم (وورام) داشه پیمانه نی کیچور، ساقی

شرابدن نیچه کوز تیکسه هر حباب سنه

قوروتمه ترلی عذارین ایچینده باده ناب

که گل کیمی یاراشور چهره پر آب سنه

شرا بدن نه عجب اولمه سون اگر سرخوش

بودوزلو لبلرایلن نیلسون شراب سنه

بو آتشین یوز ایلن کیم دو ترسنین اتگین

حلال ائدر قانینی تا یتر کباب سنه

دیدوم چقاره سنی خط حجابدن غافل

که اول غبار اولور پرده حجاب سنه

سنين صحيفة حسنين كلام صائب دیر

که داغ عیب اولور خال انتخاب سنه

اثرلری: شاعرین اثرلری منظوم و منثور اولوب ایکی قسمته آیریلیر.

منظوم اثرلری ۱۲۰ مین بیت دن آرتیقدیر و بونلاردان عبارتدير:

فارسجا وتورکجه غزللر و قصيده لریندن عبارت اولان دیوانی ، قندهار نامه ، محمود و ایاز مثنوی سی و بیاض آدیندا منتخباتی.

فارسجا غزللرین بیت عددی۲۳-۴ آراسیندا اولوب بعضاً قافيه لرتكرار ائدیلير، وبيتلر آراسیندا کی فکر آیریلیغی هر بیته مستقل بیر معنی وئریر .

شاعر معتدل طبیعتلى اولدوغو حالده شعر لرینده مبالغه واردیر.

غزللرده ،عشق، تصوف، نصیحت و حکمت موضوع لاری تشکیل ائدر و بونلار آراسیندا اللى يه یاقین شاعره نظیر واردیر .

نظیره لرین ،چوغو سنائی عطار، قاسم انوار، اوحدی، سعدی و حافظين غزللرینه یازیلمیشدیر.

صائبين شعرلرینه اوزو یاشارکن ده نظیره لر ده ئیلیب و دیوانی امرایه هدیه گوندر بلیردی.

محمود و ایاز مثنویسی سلطان محمود غزنوی نین ساقی و ندیمی اولان ایاز ایله مناسبت لریندن بحث ائدر.

بیاض آدینداکی منتخباتی اؤز شعرلریندن و اسكى (قديم) و معاصر شاعرلرين شعرلریندن مرکب ۲۵ مین بیته یاقین دیر.

صائبين بیرده توتون و قلیانی مدح ائدن نظم و نثر قاریشیغی رساله سی واردیر. صائبين كامل دیوانی داها منتشر اولماییپدیر آشاغی یوخاری ۴۰ مین بیتی احتوا ائدن منتخباتی بیرنچه دفعه هندوستاندا و ایراندا امیر فیروز (کوهی چاپ الموش داحا كوچك منتخباتی استانبول دا خلوصی طرفیندن مجوهرات صائب تبریزی آدیله تورکجه یه ترجمه ائدیلمیشدیر. (1331 هـ)

صائبین تمام شعرلری بیر درجه ده دگیلدیر لکن اونون ان آز اون مین بيتي اونون بؤيوك و طراز اول بیر شاعر صاییلماسینا کافی دیر.

صائب شعر لری نین مهم قسمتی تعلیم و تربیته مربوط دیر بیت لری نین بعضی لری آتالار سوزي كيمى ياددا قالابيله جك و حكمت آميز دير.

او حكيمانه سؤزلريله اوخوجويا اخلاقی فکر لر تعلیم اتمکه چالیشیر .شاهلارا تعریفنامه یازماقدان چوق نصيحت وئرمك مقصدینی ایزله میشدیر .

شاه عباس ثانی یه عشرتدن اوزاقلاشدیرماق ایچون یازدیغی آشاغیدا کی شعرلری شایان دقت دیر.

شیشه را بر طاق نسیان نه قدحرا خرد کن

بشکن از خون سیه مستان خمار روزگار

توبه عهد جوانی را قبول دیگر است

بگذر از می در جوانی ای بهار روزگار

آشاغیدا فارسی شعر لریندن نمونه اولاراق بيرنچه تك بيت و بیر غزل صائب دن نقل ائديريك:

زبسکه تلخی دوران چشیده ام صائب

دهان مار شود تلخ از گزیدن من

چند پرسی صائب احوال پریشان مرا

مدت بیداری ام در خواب ظلمانی گذشت

مدتی چون غنچه در خون جگر پیچیده ام

تا در این گلزار چون كل يك دهن خندیده ام

در کدامین چمن ای سرو بیار آمده ای

که رباینده تر از خواب بهار آمده ای

اظهار عجز در بر ظالم روا مدار

اشك كباب مايه طغیان آتش است.

برق عالم سوز در ابر سیاه نوبهار

از نگاه چشم فتان تو یادم میدهد

در این ایام شد ختم سخن برخامه صائب

مسلم بود اگر زین پیش برسعدی شکرخائی

کثرت موج ترا در غلط انداخته است

ورنه در سینه دریا گهر راز یکی است

موج از حقیقت گهر بحر غافل است

حادث چگونه درک نماید قدیم را

از حقیقت روی صائب در مجاز آورده ایم

ماه را دایم ز طشت آب میجوئیم ما.

عشق عالم سوز را با کفر و ایمان کار نیست

گردن ما در کمند سبحه و زنار نیست

کاسه منصور خالی بود پر آوازه شد

ورنه در میخانه وحدت کسی هوشیار نیست

هر که پیراهن بید نامی درید آسوده شد

بر زلیخا طعن ارباب ملامت عار نیست

بروك جانها نپیچد تا پریشان نیست زلف

نبض دلها را نگیرد چشم تا بیمار نیست

طوطی از آئینه میگویند می آید بحرف

چون مرا در پیش رویش زهره گفتار نیست

صائبین تورکجه غزللرینی لنینگراد دانشکده سینده اولان بيرال يازماسينا اساساً پرفسور حمید آراسلی دنیایا تانیتمیشدیر.

حمید آراسلی یه گوره بو ربابی شاعرین عشق تلقي سينده ،محبت ،آزاده لیق عزت نفس، وفا و صداقت، حکمت و عدالت کیمی انسانلیغین ان بارز و پارلاق خصوصیتلری افاده ائدیلمیشدیر.

صائبين تورکجه شعر لرینده نظرى ايلك جلب ائدن اونون فضولی تأثیرینده یازان بیر شاعر اولماسی دیر تورکجه غزللرینین مهم قسمتی ،وزن افاده و حتی شکل باخيميندان دافضولی یه نظیره اولاراق یازیلمیشدیر.

ایلدن چیخارام زلف پریشانی نی گور گج

ایشدن گئدرم سرو خرامانینی گور گج

کونلوم آچیلر زلف پریشانی نی گورگج
صائب
نطقوم توتولور غنچه خندانینی گورگج
فضولی

عاشق قانینی و سمه لی قاشین نهان ایچر

جوهر لی تیغ تین آرا پیوسته قان ایچر

صائب

تو کدو کچه قانیمی اوخون اول آستان ایچر

بیر پرده یم اسیر که توپراغی قان ایچر
فضولی

صون اولاراق اوج تورکجه غزلینی و دیگر غزللریندن بیرنچه تك بيت نقل ائديريك.

می دن اول چهره زیبا عرق افشان اولموش

یا سراسر گوز اولوب اوزينه حیران اولموش

بوگؤرن دائره نی هاله خیال اتمه که چرخ

آغزین آچیب مه شبگردمه حیران اولموش

گوزدن ایراق که سلطان جنون شوکتدن

هر دوگون باشیمه بیر چتر سلیمان اولموش

لب لعلبن غميندن بس او دوبدور قانلر

خوبلارون اورگی کان بدخشان اولموش

تا گوروبدور نظرین وار اون ایان قاشی یای

گل اوزون جمع قيلوب غنچه پیکان اولموش

صاف ائدنده لب جانبخشینی دوران ایشی دیر

بیر ایکی قطره داموب چشمه حیوان اولموش

رحم قیل صائبه ساقی ایله دوت اليمي می

نیجه ایچسون قانینی بو اورگی قان اولموش

بیز نه ایمدی ذره تك جولانا گلميشلرد نوز

آفتاب عشق ایلن دورا تا گلمیشلرد نوز

گون کچیر مکدر حسابی شاهد ، اگر بلیغ ایچون

دوغرو لیندن بیز بوگون دیوانه گلمیشلرد نوز

صانه دور باران رحمت گر قلیج گوگدن یاغار

قوچ کیمی قربان ایچون میدانه گلم بشارد نوز

توتمه اول گل دامنین محشر گونونده جان ایچون

قیلمه یوز سیزلیق (اوزلولوق،سماجت) نگار ایله بیرآووج قان ایچـون

آچاگیل آغزین گورنده خال مشکین دانه سین

اگمه باش پركار تك هر نقطه به دوران ایچون

يولداش اولدور کیم قراگونلرده یولدان چیخمه سون

گئچمه يولداشدان خضر تك چشمه حیوان ايچون

ینی آی باشین ایدر خورشیده تا اولسون تمام

ساده دل بیلمز کی بسلر اوزونو نقصان ایچون

مشرب ایچون قویما گیل الدن عنان اختیار

خام ليقدان آتینی اولدور مگیل میدان ایچون

حسن جولانيندن ال كسمك دير آروادلار ایشی

گنج اوزوندن مردار تك يوسف كنعان ايچون

منت ایله ديريليك صائب او اومدن دير بتر

جان وثر برار اهل غیرت درد بیدرمان ایچون

ایله کیم صائب غم دوران توتو بدور چوره می (اطراف)

سیر گل ممکن دگیل آچین توتولموش کونلومی

جام اورماق (وورماق) رسم دیر ساقی توتولموش آی ایچون

صیقل جام ایله پرواز ایت توتولموش کونلومی

عاشقين گؤز یاشینا رحم ایله مز اول آفتاب

بيغلاماق (آغلاماق) ایله آپارماز اودالیندن جان کباب

توتولموش کونلومو جام ایله شادان ایله مك اولماز

ال ایله پسته نین آغزینی خندان ایله مك اولماز

یوخاريدا نقل ایله دیگیمز غزل لرین بیتلرینی تدقیق ائدرسك هربيتين تكجه مستقل معناسی اولوپ بعضی لری نین آتالار سوزی کیمی اولدوغونو و یا آتالار سوزون شعرده ایشلندیگینی گوروروز بودا بیزه صائبين صون خصوصیتی نی گوستریر.