شناخت صامت ها و مصوت های ترکی

علی محمد بیانی

ائل اوبا – قبل از ورود به قانون هماهنگی اصوات برای هر فراگیری لازم است که واج های ترکی اعم از صامت و مصوت را بشناسد.در کل میتوان گفت که صامت ها همیشه و در هرزبانی بیشتر از مصوت ها هستند .

زبان عربی و فارسی هر کدام دارای شش مصوت ( َ ِ ُ آ او ای ) هستند ، اما زبان ترکی علاوه بر این ها سه مصوت اختصاصی (I ،Ö،Ü) هم دارد.

زبان ترکی دارای 23 صامت (بی صدا) و 9 مصوت (صدادار) است. در جداول زیر نوشتار عربی و لاتین صامت های 23 گانه و مصوت های 9 گانه ی ترکی را می بینید:

جدول 1 – صامت های زبان ترکی

ردیف	صامت	samit	ردیف	صامت	samit
1	ب	B -b	13	غ	Ğ – ğ
2	پ	P – p	14	ف	F – f
3	ت – ط	T – t	15	ق	Q – q
4	ج	C – c	16	ک	K – k
5	چ	Ç – ç	17	گ	G – g
6	خ	X – x	18	ل	L – l
7	د	D – d	19	م	M – m
8	ر	R – r	20	ن	N – n
9	ز- ض – ظ	Z – z	21	و	V – v
10	ژ	J – j	22	هـ – ح	H – h
11	س – ث – ص	S – s	23	ی	Y – y
12	ش	Ş – ş	****	****	****

جدول 2 – مصوت های نه گانه زبان ترکی

ردیف	مصوت	مثال	Səsli	Misal
1	آ – ا	آنا – آدام	A – a	Ana– adam
2	اَ – ه	ال – ننه	ə – Ə	Əl – nənə
3	ای	قیزیل – میخ	ı – I	Qızıl – Mıx
4	ای	ایل – بیز	İ – i	İL – Biz
5	ائ	ائل – سئوگی	E – e	EL – Sevgi
6	اوُ	قوش – اولدوز	U – u	QuŞ – Ulduz
7	او	اون – یولداش	O – o	On – Yoldaş
8	اؤ	گؤزل – گؤز	Ö – ö	Gözəl – Göz
9	او	اوزوک – تورک	Ü – ü	Üzük – Türk

شناخت دقیق مصوت های نه گانه ترکی ، نمایی کلی از این زبان ترسیم میکند که هم اعجاز آور است و هم راهگشا.

مصوت های نه گانه در زبان ترکی به شرح زیر است:

مصوت های راست یا دوداقلانمایان (آچیق مصوت لر)

1- آ/A – مثلا در کلمه های : آدام ، آتا ، آنا ، آلما ، آلتی

2- اَ/Ə – مثلا در کلمه های: ال ، نمنه ، ابهر ، گل ، تبریز ، اردبیل ، سککیز

3- ائ/E – مثلا در کلمه های : ائل ، سئل ، سئومک ، گئتمک ، دئمه دیم ، بئش

4- ای/İ – مثلا در کلمه های : ایز ، ایش ، دیش ، اینک ، سیندیرمک ، بیر ، ایکی

5- ایـ/I – مثلا در کلمه های : قیزیل ، سیندیرماق ، یاغیش ، سیزماق ، آلتی

مصوت های گرد یا دوداقلانان (یووارلاق مصوت لر)

6- او/O – در کلمه هایی مثل : دونماق ، یول ، قوجا ، دوداق ، دوققوز ، اون

7- اؤ/Ö – در کلمه هایی مثل : گؤز ، گؤزل ، اؤلچو ، اؤردک ، سؤز ، گؤی ، دؤرد

8- او/U – در کلمه هایی مثل : اون ، دوز ، یوخاری ، اوجا ، اولدوز ، دوققوز

9- اوْ/Ü – در کلمه هایی مثل : اوْزوم ، دوْز ، سوْروجو ، اوْزوک ، اوْرک ، اوْچ

مصوت های مذکور بر اساس راست بودن و گرد بودن تقسیم شده بودند. این مصوت ها را از منظری دیگر، یعنی پسین(قالین)و پیشین (اینجه) بودن هم میتوان به دو بخش تقسیم کرد:

1- مصوت های پسین(قالین)

آ/A ،ایـ/I ، او/O ، او/U

2- مصوت های پیشین(اینجه)

اَ/Ə ، ائ/E ، ای/İ ، اؤ/Ö ، اوْ/Ü

در کل باید گفت کلمات اصیل ترکی یا دارای مصوت های پسین (قالین)هستند یا پیشین(اینجه).

مثلا تمام مصوت های (یولداشلار ، اوشاق ، یولداش ، اولدوز ، قیزیل ، آنا ، آذربایجان ، آیریلیق ، اورمولو و…)مصوت های پسین(قالین)هستند.

و همچنین مصوت های کلماتی مثل ( اؤردک ، ال لر ، دیزلیک ، شهرلی ، تبریزلی ، اوزوم ، اوزوک ، گونش ، گوندوز ، و…) مصوت هایی پیشین(اینجه) هستند.