علی محمد بیانی
ائل اوبا – قبل از ورود به قانون هماهنگی اصوات برای هر فراگیری لازم است که واج های ترکی اعم از صامت و مصوت را بشناسد.در کل میتوان گفت که صامت ها همیشه و در هرزبانی بیشتر از مصوت ها هستند .
زبان عربی و فارسی هر کدام دارای شش مصوت ( َ ِ ُ آ او ای ) هستند ، اما زبان ترکی علاوه بر این ها سه مصوت اختصاصی (I ،Ö،Ü) هم دارد.
زبان ترکی دارای 23 صامت (بی صدا) و 9 مصوت (صدادار) است. در جداول زیر نوشتار عربی و لاتین صامت های 23 گانه و مصوت های 9 گانه ی ترکی را می بینید:
جدول 1 – صامت های زبان ترکی
ردیف |
صامت |
samit |
ردیف |
صامت |
samit |
1 |
ب |
B -b |
13 |
غ |
Ğ – ğ |
2 |
پ |
P – p |
14 |
ف |
F – f |
3 |
ت – ط |
T – t |
15 |
ق |
Q – q |
4 |
ج |
C – c |
16 |
ک |
K – k |
5 |
چ |
Ç – ç |
17 |
گ |
G – g |
6 |
خ |
X – x |
18 |
ل |
L – l |
7 |
د |
D – d |
19 |
م |
M – m |
8 |
ر |
R – r |
20 |
ن |
N – n |
9 |
ز- ض – ظ |
Z – z |
21 |
و |
V – v |
10 |
ژ |
J – j |
22 |
هـ – ح |
H – h |
11 |
س – ث – ص |
S – s |
23 |
ی |
Y – y |
12 |
ش |
Ş – ş |
**** |
**** |
**** |
جدول 2 – مصوت های نه گانه زبان ترکی
ردیف |
مصوت |
مثال |
Səsli |
Misal |
1 |
آ – ا |
آنا – آدام |
A – a |
Ana– adam |
2 |
اَ – ه |
ال – ننه |
ə – Ə |
Əl – nənə |
3 |
ای |
قیزیل – میخ |
ı – I |
Qızıl – Mıx |
4 |
ای |
ایل – بیز |
İ – i |
İL – Biz |
5 |
ائ |
ائل – سئوگی |
E – e |
EL – Sevgi |
6 |
اوُ |
قوش – اولدوز |
U – u |
QuŞ – Ulduz |
7 |
او |
اون – یولداش |
O – o |
On – Yoldaş |
8 |
اؤ |
گؤزل – گؤز |
Ö – ö |
Gözəl – Göz |
9 |
او |
اوزوک – تورک |
Ü – ü |
Üzük – Türk |
شناخت دقیق مصوت های نه گانه ترکی ، نمایی کلی از این زبان ترسیم میکند که هم اعجاز آور است و هم راهگشا.
مصوت های نه گانه در زبان ترکی به شرح زیر است:
مصوت های راست یا دوداقلانمایان (آچیق مصوت لر)
1- آ/A – مثلا در کلمه های : آدام ، آتا ، آنا ، آلما ، آلتی
2- اَ/Ə – مثلا در کلمه های: ال ، نمنه ، ابهر ، گل ، تبریز ، اردبیل ، سککیز
3- ائ/E – مثلا در کلمه های : ائل ، سئل ، سئومک ، گئتمک ، دئمه دیم ، بئش
4- ای/İ – مثلا در کلمه های : ایز ، ایش ، دیش ، اینک ، سیندیرمک ، بیر ، ایکی
5- ایـ/I – مثلا در کلمه های : قیزیل ، سیندیرماق ، یاغیش ، سیزماق ، آلتی
مصوت های گرد یا دوداقلانان (یووارلاق مصوت لر)
6- او/O – در کلمه هایی مثل : دونماق ، یول ، قوجا ، دوداق ، دوققوز ، اون
7- اؤ/Ö – در کلمه هایی مثل : گؤز ، گؤزل ، اؤلچو ، اؤردک ، سؤز ، گؤی ، دؤرد
8- او/U – در کلمه هایی مثل : اون ، دوز ، یوخاری ، اوجا ، اولدوز ، دوققوز
9- اوْ/Ü – در کلمه هایی مثل : اوْزوم ، دوْز ، سوْروجو ، اوْزوک ، اوْرک ، اوْچ
مصوت های مذکور بر اساس راست بودن و گرد بودن تقسیم شده بودند. این مصوت ها را از منظری دیگر، یعنی پسین(قالین)و پیشین (اینجه) بودن هم میتوان به دو بخش تقسیم کرد:
1- مصوت های پسین(قالین)
آ/A ،ایـ/I ، او/O ، او/U
2- مصوت های پیشین(اینجه)
اَ/Ə ، ائ/E ، ای/İ ، اؤ/Ö ، اوْ/Ü
در کل باید گفت کلمات اصیل ترکی یا دارای مصوت های پسین (قالین)هستند یا پیشین(اینجه).
مثلا تمام مصوت های (یولداشلار ، اوشاق ، یولداش ، اولدوز ، قیزیل ، آنا ، آذربایجان ، آیریلیق ، اورمولو و…)مصوت های پسین(قالین)هستند.
و همچنین مصوت های کلماتی مثل ( اؤردک ، ال لر ، دیزلیک ، شهرلی ، تبریزلی ، اوزوم ، اوزوک ، گونش ، گوندوز ، و…) مصوت هایی پیشین(اینجه) هستند.
منبع : کتاب بئله اوخو ، بئله یاز ( نگاهی تازه به گرامر و شیوه نگارش زبان ترکی ) – نویسنده : علی محمد بیانی ، نشر اختر تبریز
سلام مرسی توضیح مصوت ها عالی بود