محمد اشراقی
ائل اوبا – ناغیل آذربایجان ائل ادبیاتی نین چوخ یاییلمیش و اسگی نوع لاریندان دیر.
ناغیل لار یوکسک کیشی لرله قادین لارین دوغروچو یا خیال ایله دئییلمیش معنالی ، تعجب لو ، دیریلیک له قهرمان لیق لاری نین اؤنملی حادثه لری ساییلا بیلر .
آذربایجان ناغیل لاری نوع باخیمیندان ایکی اؤنملی یئره بؤلونر :
حماسه ایله قهرمانلیق ناغیل لاری آذربایجان خلقی نین تاریخی له باغلی دیر.
بو ناغیل لاردا ائل ایچیندن چیخمیش قهرمان لارلا رهبرلرین دیریلیک لری ترسیم ائدیلیر. کوراوغلو ایله قاچاق نبی ، ناغیل لاری آذربایجانین چوخ شیرین حماسه ناغیل لاردان دیرلار.
سئوگی ناغیل لاری آذربایجان خلقی نین یاخشی دیریلیک کئچیره ن چاغ – لارینا باغلی دیر. محبت ناغیل لاریندادا بیر سئون بیرده سئویلن ، دئمک سئوگیلی اولان ایکی قهرمانی واردیر. سئوگی ناغیل لاریندا قهرمان لار دوزگون ایشچی له یولداش لاردان دا فایدالانیرلار ، چوخ یئرده آرزی ایستک لرینه یئتیشرلر.
روایت لر ، حکایه لر ، قصه لر اسگی آذربایجان لا اوبیری ملت لرین بعضی سینده محبت ناغیل لاری نین قایناغی اولموشلار .
محبت ناغیل لاری نین چوخو (استادنامه) ایله باشلایار. ناغیلین دئییشینده قیسا حکمتلی سؤزلر ، مثل لرله حکمت لی سؤزلر چوخ ایشله نر. بو ناغیل لاردا قافیه لی نثرین لاپ یاخشی نمونه لرینی ده گؤروروک.
محبت ناغیل لاریندا خارق العاده گوج لرله عامل لرده نقش اوینایارلار.
«اصلی له کرم» ، لیلی له مجنون ، فرهاد لا شیرین ، عاشیق غریب ، شاه اسماعیل ، قوربانی ، عباس لا گولگز و علی خان لا پری ناغیل لاری آذربایجانین آدلیم محبت ناغیل لاریندان ساییلیر.
ناغیل لاری قایناق باخیمیندان نئچه یئره بؤلمک اولار :
- سئحرلی ناغیل لار
- حیوان ناغیل لاری
- تاریخ ناغیل لاری
- طنز و گولمجه ناغیل لار
آذربایجان ناغیل لاریندا آراییر قوشمایلا نثرده گؤرونر. آذربایجان قصه لرینده کؤکسوز دوشونجه لر تنقید ائدیلیر. بو تنقیدلرین سون غایه سی آلدادیجی کیمسه لر ، اگری قاضی لر ، اجتماعین منفی شخصیت لری دیرلر. آذربایجان ناغیل لاریندا ائلین عادت لری ، معنویت لری ، دیریلیک له یاشاییش یول لاری آیدینجاسینا گؤسته ریلر.
بو ناغیل لاردا وفا ، صمیمی لیک ، فداکارلیق ، عشق ، سئوگی ، یولداشلیق و بیراوزلولوک تبلیغ ائدیلر. ناغیل لار دا ایلکین انسان لارلا طبیعتین باغلی لیق لارینی تاپماق اولار. ناغیل لاردا حیوان لارین اهلی لشمه سی ، درمان لارین تاپیلماسی ، ایش له یاشاییش آلت لری نین اختراع ائدیلمه سی نئجه لیگی ایله تانیش اولوروق .
ناغیل لار آذربایجانلی لارین گؤزه ل لیک سئور و یارادیجیل خیال گوجونو آچیق گؤستریر.
ناغیل لاردا انسانین آغیریوک لرینی یونگول لتمک ، تاخیلی آرتیرماق ، ییرتیجی حیوان لارا غلبه ائتمک ایستگی و سحر ، جادی و اووسون ایله طبیعی بلالارلا قاریشلاشمالاری عکس ائتدیریلیر.
آذربایجان ناغیل لارینین اؤزه ل لیک لری :
- ناغیل لاردا عنصرلرله حادثه لره دیری موجودلار کیمی توخونولار.
- حیوان لار لا بیتگی لره انسان اؤزه ل لیک لری وئریلیر.
- حادثه لر خیالی اولسالاردا دوغروچو گوسته ریلر.
- عادی حادثه لر خارق العاده بیلدیریلر.
- آرزی ایستک لر چوخ یئرده سحرله جادی کومگیله دوغرولار.
- ناغیل لار مبالغه ایله دئییلر.
- ناغیل ین نثرینی عاشیق لار دئیرلر ، قوشماسینی عاشیق لار چالقی ایله اوخورلار.
- ناغیل لار توی لارلا شنلیک ییغیناق لاریندا دئییلر.
- ائل ناغیل لاری یازیلی ادبیات دا گؤرکملی تاثیرلر بوراخمیشدیر.
داستان
داستان یکی از انواع بسیار شایع و قدیمی ادبیات فولکلور آذربایجان است. داستان ها می توانند حوادث واقعی یا خیالی مهم ، با معنا و جالب توجه زندگی و قهرمانی های مردان و زنان برجسته تلقی شود. داستان های آذربایجان از لحاظ نوع به دو بخش مهم تقسیم می شود:
- داستان های حماسی
- داستان های محبت و عشق
داستان های حماسی و قهرمانی با تاریخ طولانی مردم آذربایجان ارتباط دارد. در این داستان ها زندگی قهرمانان و پیشوایانی که از میان مردم برخاسته اند ترسیم می شود. داستان های کواوغلی و قاچاق نبی از داستان های بسیار شیرین حماسی آذربایجان می باشند.
داستان های محبت به دوره های رفاه مردم آذربایجان مربوط می شود. داستانهای محبت بطور کلی دو قهرمان اصلی دارد ، که یکی عاشق و دیگری معشوق می باشد.
قهرمانان داستان های محبت از ندیمان و همراهان صادقی نیز برخوردارند و معمولا به آرزوها و آمال خود می رسند.
روایت ها ، حکایت ها ئ قصه ها در آذربایجان قدیم و در بعضی از ملل دیگر منشاء داستان های محبت بشمار می روند.
داستان های محبت غالبا با استاد نامه شروع می شود و در بیان داستان کلمات قصار ، ضرب المثل ها و حکم به فراوانی بکار می رود. در این نوع داستان ها بهرین نوع نمونه های نثر مقفا نیز دیده می شود.
در داستان های محبت نیروها و عوامل خارق العاده نقش ایفا می کنند. داستان های مشهور اصلی و کرم ، لیلی و مجنون ، فرهاد و شیرین ، عاشیق غریب ، شاه اسماعیل ، قربانی ، عباس و گل گز و علی خان و پری جزو داستان های محبت آذربایجان بشمار می رود.
داستان ها یا قصه ها را از نقطه نظر منشاء می توان به چند دسته تقسیم کرد:
- داستان های سحر آمیز
- داستان های جانوران
- داستان های تاریخی
- داستان های طنزآمیز و لطیفه ها.
در داستان های آذربایجان بطور متناوب نظم و نثر نیز دیده می شود. در داستان های آذربایجان اندیشه های قشری مورد انتقاد قرار می گیرد . هدف نهائی این انتقادها افراد حیله گر ، قاضیان نادرست و شخصیت های منفی اجتماعی می باشد.
در داستان های اذربایجان عادت عمومی مردم ، معنویات ، شیوه زندگی و معیشت آنها آشکارا نشان داده می شود. در این داستان ها وفا ، صمیمیت ، فداکاری ، عشق ، محبت ، دوستی و یک رنگی تبلیغ می گردد.
در داستان ها می توان رابطه انسان های اولیه را با طبیعت پیدا کرد. در داستان ها با چگونگی اهلی شدن حیوانات و پیدا شدن داروهای شفا بخش و اختراع آلات کار و زندگی آشنا می شویم.
داستان ها حس زیبائی دوستی و نیروی خیال خلاق آذربایجانی ها را آشکارا نشان می دهد.
در داستان ها ، نیاز انسان به سبک کردن بارهای سنگین انسان ، افزایش محصول و مقابله با بلایای طبیعی از طریق سحر و جادو و افسون منعکس می شود.
ویژگی های داستان های آذربایجانی
- در داستان ها با عناصر و حوادث طبیعی مثل موجودات زنده برخورد می شود.
- به حیوانات و گیاهان خصوصیات انسانی داده می شود.
- اتفاقات اگر چه خیالی هم باشند واقعی جلوه گر می گردند.
- حوادث عادی بصورت خارق العاده نشان داده می شوند.
- در بسیاری از موارد آرزوها و خواسته ها به یاری سحر و جادو تحقق می یابند.
- داستان ها مبالغه آمیز بیان می شوند.
- نثر داستان ها را عاشیق ها می گویند و اشعارش را نیز عاشیق با آهنگ و موسیقی میخوانند.
- داستان ها را در عروسی یا جشن ها و مجامع شادی ارائه می کنند.
آذربایجان آغیز ادبیاتیندا بیرچوخ ناغیل وار . بوردا نئچه آدلیم ناغیلین آدلاری یازیلیر ، هابئله بیر نئچه تانینمیش ناغیل تانیتدیریلیر.
دئمه لی دیر بو کتابین ایکینجی قاتیندا آذربایجان ناغیل لاری هابئله آذربایجان فولکلورونون آیری قونولاریندا یئنه ده بیلگی لر وئریله جک دیر.
آذربایجان آدلیم ناغیل لاری آدلاری
- شاه اسماعیل
- نوروز
- علیخان
- سئوداگر احمد
- ملیک محمد
- یالانچی شاهزاده
- اصلی و کرم
- علیخان و پری خانم
- عاشیق غریب
- صالح و واله
- ملک جمشید
- شاه رستم
- شاه قنبر
- شیرویه نامدار
- ارسلان نامه
- خاور نامه
- حمزه نامه
قایناق : آذربایجان آغیز ادبیاتی – تالیف محمد اشراقی
yashasin boton tur dilinde danisha yigitlar