هندو شاه نخجوانی نین «صحاح العجم» لغتی یا تحفة العشاق
دکتر غلامحسین بیگدلی
۱۳ – اونجو عصرین ایکینجی یاریسی و ۱۴ اونجو عصرین اوللرینده یاشامیش ۱۳۳۰ نجی ایلده وفات ائتميش هندو شاه نخجوانی آذربایجانین گورکملی تاریخچیسی شاعری ادبیاتشناسی و دیلچیسی اولموشدور.
(هندو شاه نخجوانی نین لقبی فخر الدین و اوغلو محمد بن هندو شاهين لقبی شمس الدین اولموشدور.باخ صحاح الفرس ص ۲۶ دستور الکاتب مقدمه ۲۰ – «صحاح الفرس» لغتی نین علمی تنقیدی ۱۳۴۱ نجی ایلده دکتر عبدالعلی طاعتی نشر انتمیشدیر.)
او آذربایجان فارس و عرب دیللریندن باشقا پهلوی (اورتا فارسی) دیلینی ده یاخشی بيليرميش.
بؤيوك عالم ئوزوندن زنگین و رنگارنگ بیر ادبی میراث قویوب گئتمیشدیر. لیکن اونون قویوب گئتدیگی بو اینجی لرین بیر قسمی اوزون ایللر بویو اوزه چیخمامیش و گیزلی قالمیشدیر.
هندو شاه نخجوانی نین فارسجا شعر لری نین دیوانی تأسف کی، هله ليك الده ايدیلمه میشدیر. لیکن اوغلو محمد نخجوانی نین ترتیب ائتدیگی «صحاح الفرس» آدلی فارس دیلی نین ایضاحلی لغتینده آتاسینین شعر لرین دن بول بول مثال لار گتیریب، بیر چوخ نمونه لر وئرمیش دیر.
حقینده صحبت آپاردیغیمیز هندو شاه نخجوانی نین «صحاح العجم» اثرینه گلدیگده غریبه دیرکی اوزون بیرمدت بو اثری هندو شاهین اوغلو محمد نخجوانی نین ترتیب ائتدیگی صحاح الفرس لغتى ايله عينى بير اثر حساب ائدیب عین مؤلف طرفیندن قلمه آلینیب، ترتیب اولوندوغونو تصور ائتميشلر ،بودورکی اثر حقینده بوصون واختلارا قدر سؤیله نیلن ملاحظه لر دومانلی و غیر دقیق اولموشدور.
بوایشین ده اساس سببی بودورکی، ایندییه قدر بوباره ده ملاحظه سؤیله ین عالم لرین هامیسی ائله او جمله دن «صحاح الفرس» لغتی نین ترتیب چیسی و ناشری آقای دکتر عبدالعلى طاعتى بئله «صحاح العجم» ايضاحلى لغتيني گورمه میش و بو اثرین هندو شاه نخجوانی طرفیندن یازیلماسیندان خبری ده اولمامیش دی آنجاق بواثرین موجود اولماسی باره ده بیر پارا عالم لر فقط ۱۷ نجی عصرين مشهور تورك عالمی کاتب چلبی نین «کشف الظنون» آدلی بيبليوگرافيك لغتينه استناداً خبردار اولموش وارلیقی باره ده فکر یوروتموشلر.
آنجاق هیچ بیریسی بو اثرین هارادا اولدوغونو بیلمه میش وئوزونو گورمه میش لر.
اثرين هله ليك علم عالمینه بللی اولان یگانه الیازما نسخه ی براتیسلاو شهری نین اساس کتابخانه سینده ساخلانیلیر.
بو ال یازمانین براتیسلاودا موجود اولدوغونو فیلولوژی علملری دکتر و مرحوم پروفسور حسن زرینه زاده کشف ائله یب اونون فوتوصورتيني ايلك دفعه اولاراق سووت آذربایجانی نین پایتختی باکی شهرینه گتیرمیش و اونون حقینده یقجام علمی معلومات وئرمیش دیر.
تأسف کی ناغافل ئولوم عالمه اثری گنیش صورتده تدقیق و چاپ ائتدیر مگه امکان وئرمه میشدی.
اصلینده تخمینا ۶۰۰۰ سوزدن ده آرتیق اولان «صحاح العجم» لغتی اساسا ایکی دیلده فارس و تورك سؤزلوکدن عبارتدیر.
آنجاق اثرده بول بول استفاده اولونموش عرب و پهلوی دیلینی ده اوچونجو و دوردونجو دیللر کیمی حساب ائتمك اولار.
بو لغت کتابی آذری تورکو و فارس دیلینی و بو دیل لرین تاریخی انکشافینی توگره نمك نقطه نظر بندن بؤيوك اهميته مالیکدیر. عین حالدا ترکیب حصه سینده اولان آذریجه یازیلمیش فارس دیلینین گراماتیکاسی و آذری دیلینین ۱۳ نجی عصرده نه شکیلده اولدوغو باره ده شایان دقت دیر.
بیرسؤزله تورکولو گیانی تدقیق ائتمک همده ایران ادبیاتینی ئوگره نمك با خيميندان اثر درین اهمیته مالیکدیر یوخاریدا آدلارینی چکدیگیمیز هر ایکی ساحه ده صون درجه قیمتلی بیر اثر دیر هیچ بیر مبالغه یه یول وئرمه دن سؤيله مك اولارکی بو اثر ئوز علمی لیگی و تاریخی لیگی اهمیتی اعتباری ایله محمود کاشغری نین «ديوان لغت الترك» ابن مهنانين حليت الانسان و حلاوت اللسان آدلی مشهور اثرلرینه برابر زنگین لغت و تدقیقات منبعی دیر حتی بیر سراينى ليك لر و اوستونلوك لره بئله مالك دير.
فوتوصورتيني الده ائتديگيميز بوسؤزلوك ۶۰۰ ایل بوندان قاباق بؤيوك آذربايجان عالمی و دولت خادمی هندو شاه نخجوانی قلمی ایله یازیلمیش، اساساً ایکی دیللی لغت کتابی دیر صحاح العجمين عربجه یازیلمیش مقدمه سینده مؤلف بئله بیر ملاحظه سؤیلویور:
عالم لرين ترتيب ائتدیگی لغت لرین چوخو فارس و عرب دیللرینده اولدوقو حالدا همین لغتلرله ماراغلانانلارین اکثریتی فارس و عرب اولمایان ملت لردیر.
او دورکی من بو اثریمی «صحاح العربیه» (۱۰ نونجی عصر لکسیگرانی اسماعیل الجوهری نین عربجه ایضاحلی لغتینی نظرده توتموشدور) لغتنين قورولوشو اساسیندا ترتیب ائدیب اونو «صحاح العجم» آدلاندیردیم.
یعنی عرب اولمایان خلقلرین استفاده سی اوچون قلمه آلدیم.
دئمه لی هندوشاه نخجوانی یاشادیقی دورده ئوز خلقی نین معنوی احتیاجینی دویوب نظره آلاراق اثرینی اساساً تورك ديللي خلقلر او جمله دن آذربایجانلیلار ایچون ترتیب ائتميشدير. فارس و تورك ديلينده دئمك اولاركي، بير نوع ايضاحلی لغت ترتیب ائتمیش و اثره بیر سیرا دیگر یازیلار دا آرتیرمیش دیر.
هندو شاه نخجوانی نین الیمیزده اولان بو ۱۴۵ صحيفه ليك «صحاح العجم» لغتى ٣ حصه دن عبارتدير.
۱- بیرنجی حصه فارس و تورکجه لغت دير بورا یا تخمیناً بیر قدر ۴۰۰۰ دن آرتیق لغت توپلامیش دیر بوحصه نین ئوزوده ایکی بؤلمه یه بؤلونور بیرنجی بؤلمه ده فارسجا اسم لر عرب گراماتیکاسیندا قبول ائدیلمیش عمومی معنی دا اسم لر نظرده توتولور.
اونلارین تورکجه ترجمه لری وئریلیر… ایکینجی بؤلمه ده ایسه فارسجا فعل لر (مصدر فرماسیندا و اونلارین تورکجه ترجمه سی وئریلمیشدیر. بو حصه ده اوست اوسته دورت مینده ن آرتیق فارس سوزو و همین سؤزلرین تورکجه قارشی لیقلی معناسی و ایضاحی وئريلميشدير.
عمومیتله دیلی ئوگره ننلرین ایشی آسان اولسون دیه اثرده کی فارس سوزلری نین هامیسی حرکه لنمیش دیر بو ایسه دیلچی ليك نقطه ی نظریندن بؤيوك اهميته مالكدير . چونکی بواصل ئوزدورو ایچون سؤزلرین فونوتيك تركيبي و تلفوظونو معين لشديرمك ایچون اساس وئرير و آيدين لاشدیرر.
ايكينجى بولمه فارس دیلی نین گراماتیکاسینا عائد تورکجه یازیلمیش قیسا او چرك دير (قیصا یازی).
بو بؤلمه ده فارس فعل لرین تعریفی «نوعلری فرمالاری و زمانلاری مثال لار اساسیندا ايضاح الديلير اونلارلا علاقه دار گراماتيك قايدا قانونلار گؤستریلیر بوخیر دا حجملی اثرین دیگر بؤيوک اهمیتی اوندادیر کی او ۱۳ نجی عصرین آنادیلیمیزده نثر نمونه سی دیر.
آخی بیز هله ليك آنجاق آذری تورك ديلينده ۱۸ نجی عصرین نثرینی الده ائده بيلميشيك، حال بوكي بوخيردا اثر ۱۳ نجی عصرین نثر نمونه سی دیر ئوزوده هندو شاه نخجوانی کیمی گورکملی بیر عالم و دولت خادمی نین قلمی نین محصولودور بودور
همین نثردن نمونه آلاراق بیر پارچاسینی نظره چاتدیریریق « بیل گیل کیم مصادر عربی نئجه کیم اصلیدیر اوندان صادر اولور اسماء و افعال آنجیلین مصادر پارسی اصل دیر اوندان منشعب اولور قلب اوزان و امثال و غیره.
(آنجیلین ایله جه ده ديمكدير سوز سلجوق دور و تورك لر اصطلاح لاریندان دیر.)
اول مصادر پارسی ایکی دور لودور اما بیری لازم بیری متعدی دور .
اول ایکیدن هر بیریسی یه (یا) مفرد دوریه (یا) خود جمعدر.
بو مجموعه دن هر بیریسی یه (یا) مثبت دریه (یا) منفی در مصادر لازمین مثالی که هم مفرد و هم مثبت در دانستن و غيرها مصادر منفی نین مثالی ندانستن و غيرها.
مصادر لازمین کیم هم جمع هم مثبت اولا دانستنها منفی اولانین مثالی ندانستن ها مصادر متعدی نین مثالی کیم هم مفرد هم مثبت اولا بخشائیدن منفی اولانین مثالی نبخشائیدن.
مصادر متعدی نین مثالی کیم مفرد هم مثبت اولا بخشائیدنی ها منفی اولانین مثالی نه بخشائیدنی ها .
قاعده بیلگیل کیم مصادر پارسی نین علامتی اولدیکی آخرینده نون اولان ساكن الدوغى حالده مثال دانستن قچن اول نونون ما قبلینی ساکن قیلسان ماضی غایب اولور مثال دانست قچن اول ماضی نون آخرینه نون و دال زیاد ائتسن ساکن اولدوقلری حالدا جمع غایب اولور مثال دانستند… فوتو صورت صحیفه ۱۰۴
گتیردیگیمیز پارچادا دیل جمله قورولوشو ترکیب لر و دیگر گراماتيك قانونلار سلیس و اولدوجا گؤزل محکم و هرشی ئوزیئرین ده دیر نثر بیشمیش و گوجلو بیر نثر نمونه سی دیر بو ثبوت ائدیرکی، آنا دیلیمیزده کی نثر هله بوندان چوخ چوخ قاباق یازیا گلميش و بوجور صاف لاشميش گؤزل لشميش دير و بوسويه یه يوكسلميشدير.
اثرین اوچونجو حصه سی ایسه فارس دیلی نین گراماتیکاسینا دایر عرب دیلینده داها گنیش بیرا و چرك دن عبارتدير بوحصه نین سطر لری آراسیندا و حاشیه لرده تورك ديلينده ايضاحلار واردير.
بورا دادا فارسجا فعل لرین ،تصریفی نوعلری و زمانلاری مثال لار اساسیندا ايضاح الديلير.
بوندان باشقا اسمین مختلف کاتیگوربالاری مورفولوگیا، لکسیکولو گیا، اتیمولوگیا و سایر باره ده اولدونجا ماراغلی قیدلر واردير.
بو او چرك بئله بير جمله ايله صونا چاتدیریلمیشدی: تمت الصحاح العجم بحسن التوفيق واليسر الى الابد منها لكل طالب الفارسي من صغير الكبير.
قد وقع الفراغ من هذاه النسخه سنه احدى وستين وتسعمانه (۹۶۱ هجری برابر ۱۵۵۴-۱۵۵۳ مسیحی بعون الله بودا الیمیزده کی نسخه تین کوچور ولمه سی تاریخی دی.
هندو شاه نخجوانی نین فارس دیلینین گراماتیکا سینا عائد یازدیقی ایستر تورك ايسترسده عربجه او چرك چوخ بؤيوك اهميته مالكدير او ناگوره کی بو او چرك لر هم فارس دیلی نین ان قدیم گراماتیکاسی حقینده بیزه گنیش معلومات وئریر همده کی تورکجه یازیلان نثر حصه سی و لغت لرین معناسی اولدوقجا ماراغلی و دقته لايقدير.
بونودا قيد ائدك كي، ۱۹ اونجي عصرين باشلانتيجينادك فارس دیلی نین گراماتیکاسی و یازی قایدا قانونلارينا عائد «صحاح العجم» ده كى او چرك لر قدر ییغجام آیریجا و علمی بیر اثر قلمه آلینمامیشدیر.
هندو شاه نخجوانی نین «صحاح العجم» لغتى بير سؤزلوك اعتباری ایله ده گوزوندن اولکی لغت لردن چوخ زنگین و کامل دیر .
اگر اسدی طوسی نین توپلادیغی « لغت فرس» سؤزلوگو تخمیناً ۱۰۰۰ و قطران تبریزی طرفیندن ترتیب ائدیلمیش «التفاسير» آدلى سؤزلوك بیر قدرمین دن چوخ سوز و احاطه ائدیرسه هندوشاه نخجوانی نین «صحاح العجمي» بوتونلوکده ۶۰۰۰ دن چوخ سؤزو احاطه ائدیر ئوزوده ايضاحلی لغت دیر، پهلوی و عرب دیلینه ده معین یئر وئریلمیش و اودور ایچون ذیروه دیر.
صحاح العجم لغتى تورك ديلى تاريخینی توگرنمك نقطه نظريندن ده مثل سیسز اهمیته مالكدير ايندى يه ده ك فقط اون اوچونجی عصرین شعر نماینده سی اولان حسن اوغلونون بیر نئچه مصراع شعری علم عالمینه بللی اولدوغو حالده هندوشاه نخجوانی طرفیندن همین عصرده ترتیب ائدیلمیش ۶۰۰۰ سوزدن چوخ لغت کتابی البته که دیلیمیزی و اونون تاریخینی ئوگرنمک اوچون چوخ اهمیتلی و ماراقلی بیر کلیات عوض سیز بیر آبده دیر.
ایله جه ده بیر پارچاسینی تقدیم ائتدیگیمیز نثر حصه سی هله ليك علم عالمينه بللی اولان ان قدیم آذری تورکجه سی نثریدیر بو نادر کتابین نشری تین دیلیمیز ایچون نقدر ضروری اولدوقو گوز قاباقیندادیر .
کتابین صونوندا «صحاح العجم» سؤزلوگوندن و اوراداکی او چرك لردن فرقلی اولاراق .
تورك ديلينده عروض علمی حقینده باشلیق آلتیندا ۱۱ صحیفه دن عبارت بیریازی دا واردیر.
اونون مؤلفی XVII عصرین تانینمیش عالمی علی بن حسین الآماسی دیر گورونور واختیله جلدچی لر طرفیندن بیر میرا قدیم الیاز مالاری محافلیق اولوب جلد توتولاندا بو خیردا حجملی اثر ده «صحاح العجمين» آردینا دو شوبدور بو اثرده XVII عصر آذری تورك ديلينين نثر نمونه سی دیر دوز دور اثرین دیلی هندو شاه دیلینه نسبت بير قدر غليظلشميش و مركب لشمیشدیر.
آنجاق همین نثرین ده دیل تاریخ میزی توگره نمك اوچون دقته لایق اهمیتی واردیر.
اثر حجم اعتیاری ایله خیردا اولسادا، مضمون و دیل باخیمیندان چوخ دگر لی دیر.
XVII عصر ده آذری تورکوجه یازیلان عروض وزنی باره ده یقجام و ماراغلی اثر دیر اثرین
مضمونونا کئچمه میشدن اول اونون دیلینی هندوشاه دیلی ایله مقایسه ائتمك اوچون باشلانقيجدان بير پارچا وئريريك.
اثر بئله باشلانير
الحمد لله رب العالمين والصلوة على خير البريد محمد واله الاجمعين.
اما بعد بيلگيل و آگاه اولغيل كم بوفن عروض و علم ميزان حلیه ظرفا و پیرایه شعرادر.
تیمگه و آیدیلمیش شعری اوقمقه سبب و قوه دیر پس بو بنده عاصی و مجرم قاصی الراجي الى رحمت الخالق الاناسی علی بن حسین آلاماسي ضانه الله عن القلب القاصي عفى عنهما بلطفه والكريم وانعامه العميم، بودور فواید و غرر فرایدی جمع اندوب گاتر مکدن مقصود کلی اولدور کیم، طبع سليم و ذهن مستقيم اولا محب مخلص عزیز قراند شار بونسخه مفیده دن مستفید اولدو قلری وقت امید که احسان لريندن بونك مؤلفينه فاتحة الكتاب قيلوب و انعام ائده لر.
انشاء الله العزيز ….. صونرا – چه صحیفه ده عروض علمی باره ده یقجام معلومات وتريب، عروض وزنینین بحر لرینی مثال لار اساسیندا نمایش ائتدیریر بو دور بیز اونلاردان بیر نئچه سینی نمونه اولاراق تقديم الديريك.
مؤلف ۱۶ بحری ایضاح ائدیپ اونلاری مثال لارلا نمایش ائتدیریر و فارسجا يازير.
مثال اوزان این است:
بحر هزج سالم مثمن
یری دیر لاله وش جانا سراسر سینه داغ اولسون
که غم شأنینه گلدیگجه منقش بیر اطاق اولسون
مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
بحر هزج مخذوف مسدس
صحك والليل يوزك آيت نور
رخك الن دادور نور علی نور
مفاعیلن مفاعیلن فعولن
بحر هزج اخرب مکفوف
زلفونو کورن دایره حسنوند اقرب
دیدیکه یئنه اولمیش ایکی منزل عقرب
مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن
بحر هزج اخرب مثمن
گلزار جنان لطفو، حسنونده مزین دور
شیر و عسل کوثر، لعلين ده مبین دور
مفعول مفاعیل مفعول مفاعيل
بحر منسرح مطوي مكسوف
لوء لوء تردير ديشون، لاله حمرا يوزون
عنبر سارا ساچین، نرگس شهلا گوزون
مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن
بحر منسرح مطوى
ای لبی یاقوت تر، دیشلری لولو
ساچلاری مشک ختن بن لرى هندو
مفتعلن فاعلن مفتعلن فع
بیز بو اثری هندو شاه اثری ایله هیچ علاقه سی اولماسادا اختصار لا تقديم ائديك خصوصاً بو ایکی نثر پارچالاری نین مقایسه سی بیزجه دقته لایق ایدی گتیریلن بیت لرده نه قدر گؤزه ل و ماراغلی دیر اثرین علمی اهمیتی ده البته ئوز یرین ده دیر…
صحاح العجم يا تحفة العشاق اثرى نین بعضی مشخصاتی:
اثرین خطی قرآنی نسخ دیر هر صحیفه ده ۳۰-۴۰ سوز واردیر.
حاشیه لرده ایسه ۳۰-۲۰ سوزیا زيليب.
اونون صحیفه لرینین حاشیه لرینده نسخه فرقلرینه اشاره ائدیلمیشدیر.
لغتين متنی تام حركه لنميشدير. (مقدمه حرکه سیزدیر)
لغت لرده تورکجه (اساس)، فارسجا عربجه ايضاحات وئریلمیش دیرکه، بير نوع دیللی لغت کیمی اولموشدور.
حاشیه لرده متن ده المایان چوخلو سؤزلر علاوه ایدیلمیش دیر.
الف حرفینده آ اول صونرا ایسه اَ ، اِ ، اُ ایله باشلانان سؤزلر وئریلمیش دیر . (آنجاق آردیجیل دگیل)
لغت ده ج ایله چ حرفی و ب ایله پ حرفی دایله د حرفی ز ایله ژ حرفي ك ايله گ حرفی بیر برده وئریلمیشدی .
لغت ده سوزلرله بیرلیکده شکل چیلر قوشمالار جمع علامت لری، ندا عوض ليك لرله بيرليگده گؤتورولموش سوزلر و سایره ماده لرکیمی لغته داخل ائديلميش دير.
بو لغتين ان بؤيوك نقصانی اودور که سین بابیندن تال با بینه قدر دوشموشدور.
بئله ليك له ده الیمیزده اولان نسخه ده ش، ، ض، ط، ظ، ع، خ، ف، ق، ك حر فلرى نين لغت لری، سؤزلری یوخدور ایتیب آرادان گئدیب دیر دئمه لی اصل «صحاح العجم » سوزلوگونون 3/1 حصه سی الده ده گیل و موجود اولان بو دورت مین لغت بو اثرین تخمینا 3/2 حصه سی دیر اودورکه، بیز اثری تام شکلده آلتی مین لغت حساب ائدیریک.
لغتین ترتیبینده مرتب ئوزوندن اول کی آشاقیداکی لغتچی مولف لرین اثرلرینده ن استفاده ایتمیشدیر:
شامل اللغت —- سوزلوگو
پهلوی دیلینده —- سوزلوک
بحر الغرایب —- سوزلوگو
صحاح العرب —- سوزلوگو
مشکلات فی اللغت —- سوزلوگو
چوخ احتمال که، بو سوزلوک، یعنی «صحاح العجم» کتابی فارسی دیلینده چوخ ایشله نیلن عرب سوزلرینی ئوگره ده ن لغت کتابی کیمی نظرده آلینمیش. اساسی مقصدده فارس دیلینی ئوگرنمک ایسته ین آذربایجانلی اوچون ترتیب ائدیلمیش دیر.
کتابین ترکیب حصه سی بئله دیر
اسم لر لغتی —- 89 —- صحیفه
فعل لر لغتی —- 16 —- صحیفه
تورکجه گرامر —- 3 —- صحیفه
عربجه گرامر —- 16 —- صحیفه
عربجه سوزلوک —- 2 —- صحیفه
عروض حقینده —- 11 —- صحیفه آماسی اثری دیرکه بورایا تصادفا داخل اولموشدور
فارسجا سوزلوک —- 3 —- صحیفه
قید ائتدیک لغت ده بیرسرا پهلوی سوزلری ده ایشلنمیش دیر اونلاردان بیر نئجه نمونه گوستریریک:
پهلوی – ترک
رشگور – حسود
رکور – پاخیل
ویر – عقل
ویرو – عقلی
نواگر – چالقچی
طراز – اقلیم
قفیز – ئولچو
مرز – حد، اقلیم
بیوس – طاماحکار
یل – پهلوان
ابرنجن – بیلرزیک
کاکا – کیشی
مست – شکایت
دیرند – روزگار
وخشور – پیغمبر
نواگر – مطرب
گرز – ئولکه
گرزن – پهلوان
میز – قوناق
یاز،ایاز – اکینچی
کپی – میمون و سایره ترک دیلینده او عصرین تلفظونده کی بعضی سوزلر
| فارسی | ترکی |
| نانوا | اوتمکچی |
| پیراهن | کوملک |
| بیرون | طشره |
| جوان | یگیت |
| خورچین | هگبه |
| درمان | ام سم |
| سوهان | اگه – ییه |
| مهمان | قونق |
| هراسان | قورقق |
| پیمانه | ئولچک |
| دود | توتون (توستو) |
| گواه – شاهد | طائق |
| نامه | بیتی |
| آن چنان | آنجیلین |
| این چنین | بونجیلین |
| آهو | کیک |
| پرستو | قرلنقج |
| تذرو | سوکلون |
| جادو | بکوچی |
| زالو | سولوک |
| کالیوه | یارامسق ، یاراماز |
| مینو بهشت | اوچماق |
| آستانه | ایشیک |
مطالب مرتبط
خصوصیات فونولوژیک زبان ترکی آذربایجانی
نکاتی چند درباره نحو ترکی
ویژگی های ترکی آذربایجانی – خصوصیات مورفولوژیک