منشاء ، معنا و قدمت واژه ترک

پروفسور محمدتقی زهتابی

واژه ترک محتملا چندهزاره پیش از میلاد پدید آمده است. این نام در سده های پایانی هزاره دوم قبل از میلاد وجود داشت.

برخی از محققان تاریخ و زبان ترکی از جمله خانم  ” عادله آیدین  ” بر آنند که نام  ” ترک  ” از فعل  ” دورماق  ” ( ایستادن – توقف کردن ) پدید آمده است.

روند پیدایی این نام چنین بوده است:

فعل دورماق زبان ترکی آذری معاصر ، در میان اکثر اقوام ترک آسیای میانه در دوران باستان و معاصر به صورت  ” تورماق  ” بکار رفته و می رود.  یعنی صدای  ” د  ” به  ” ت  ” تبدیل می شود. این تبدیل یک تحول عادی فونتیک است.

بخشی از ترکان باستان به سبب ضرورت های اقتصادی زندگی خویش ، کوچرو بوده و بصورت اتحادیه های طایفه ای می زیستند.  برخی از قبایل و طوایف این اتحادیه ها ، بهر روی ، برهبری پیشوایان خویش از ترکیب اتحادیه جدا شده ، یکجا نشین شدند.  این هنگام دیگر قبایل اتحادیه آنان را  ” توروگ  ” ( صفت فعلی از فعل  ” تورماق  ” به معنی ساکن شده ، یکجا نشین ) نامیدند و این واژه بعدها به تدریج به نام برخی قبایل ترک تبدیل شد.

بعدها با به وجود آمدن دولت  ” گؤی ترک  ” دو صدای پسین منحنی ( قالین دوداقلانان ) در واژه  ” توروق  ” Turuk ( یعنی فونم های u ) تحت تاثیر صدای نازک  ” اؤ=ö   ” در کلمه گؤی ( به معنی آسمان ) قرار گرفته  بر اساس قانون هماهنگی مصوت ها در زبان ترکی به  ” توروک  ” Türük ( گؤی توروک ) تبدیل می شود و کلمه اخیر هنگام کاربرد مستقل آن بصورت  ” توروک  ” تلفظ می شود.

دولت گؤی ترک در سده های هفتم و هشتم میلادی قوام داشت.

با رواج الفبای عربی میان ترکان در ادوار متاخرتر این واژه بصورت  ” تورک  ” نوشته شده است ، از آنجا که در الفبای عربی برای صدای نازک پهن ( اینجه دوداقلانان )  ” او – ü  ” حرف مستقلی وجود ندارد  و این صدا با حرکه مشخص می شود لذا با اسقاط این حرکه ، کلمه مزبور ، هم در تلفظ و هم در کتابت به شکل  ” تورک  ” تحول یافته است.

تاریخ دیرین ترکان ایران ، نویسنده: پروفسور محمدتقی زهتابی ، انتشارات: اختر ، سال نشر: ۱۳۸۱