حاجی میرزا حسن رشدیه

یازان : حسن مجیدزاده (ساوالان)

آذربایجانین حرمته لایق بويوك شخصيتلريندن بیری حاجی میرزا حسن رشدیه دیر. او يوز ايله ياخين عمرونده ئوز خلقی نین و بوتون ایرانین معارف و آزادلیفی اوغروندا چالیشمیشدیر (۹44-۰ ۱۸۵).

رشديه اهل علم بير عائله ده دنیایه گوز آچیب، بؤیویوپ و آتاسی آخوند ملامهدی یانیندا درس اوخودوخدان سونرا یوکسک (عالی و بالا) تحصیل ایچون بيروتا گتمیشدیر. میرزا حسن رشدیه بیروتدا تحصيل اثناسيندا تورك أيدينلار (روشنفکر) يله تانیش اولوپ صونرا استانبولا گئدمیشدیر، استانبولدا تورکجه تدريسات و الفباء اوزرینده تدقيقات ائتدیکدن سونرا، ایروانا اؤگی فردشی نین یانینا گندمیش.

رشدیه استانبولدا مکتب لری و تورکجه تدریس سیستمینی مطالعه ائدرکن مکتب اعدادی رشدیه و اونون معلم لریله باخیندان تانیش اولوب اونلارلا تبادل افکار اتمیشدیر. آذربایجاندا مکتب یادا دوشنده در حال رشدیه خاطره گلیر و آنادیلی تعلیمینده ایلك كتاب یازان اودور اونون (وطن دیلی) آدیندا یازدیغی کتابی ینی تدریس اصولی ایله يازيلان ايلك كتابدير.

او خلقين اولا آنا دیلینده اوخویوب یازماغی بیر اساس کیمی قبول ادیب و بو قکریندن تمام عمرونده دفاع اتمیشدیر.

البته مرحوم رشدیه آپاردیغی مبارزه ده بیرچوخ مشکلات و مانع لرله قارشيلاشمیش و حتی ناروا تهمتلره معروض قالمیشدیر. اونون وطن دیلی آدلي کتابي پهلوی رژیمینین استعمار فرهنگی و فاشيستيك سیاستی نتیجه سینده ممنوع اولدو و خاطر لردن سيليندي.

1324-25 ده آذربایجان دموکرات فرقه سی ایش باشینا گلندن صونرا بو کتاب تکرار چاپ اولدو و آذربایجانین هر پرونده و حتی خمسه محاليندا مدرسه لرده اوخوندو. بوکتاب خلقين پاشایشیندان آلینمیش تدریس کتابی دیر.

و رشد یه نین متديله عرب الفباسيله ۹۰ ساعتده سوادلی اولماق يعنی اوخويوب يازماق ممکن اولوپ بو متد سایه سینده بیر چوخ انسانلار سوادلی اولموشلار. رشدیه نین اوغلو و عین حالدا ده گرلی عالم و یازیجیلاردان اولان شمس الدین رشديه نين دئدیگینه گوره باباسی، امیر علی خان امین الدوله نين دعوتيله تهراندا 1315 قمریده کربلای عباسعلی باغیندا تازه اصولا بیر مکتب آچمیش و امین الدوله بو اقدامدان سونرا صدراعظم اولموشدور.

رشدیه ۱۸۸۲ ده ایرواندا آذربایجانلی تورکلر ایچون تورک دیلینده بؤیوك بير مكتب قورموشدور.

تبریزده قوردوغو مکتب ۹ دفعه حکومت طرفیندن باغلانميش سادا رشدیه نین یورولماز و صاريلماز اراده سیله تازه دن آچیلمیشدی.

ديمك اولور که میرزا حسن رشدیه بوتون حیاتینی تعلیم و تربیت يولوندا مخصوصا أنا دیلینی اوز خلقينه اورگتمکله کچیرمیش و بو يولدا هیچ بیر سیخینتی، تهدید و مشکلاتدان چکینمه میشدیر.

وطن دیلی كتابی ایکی بؤلومدن عبارتدير. بیری الفبا تعلیمی و بیری ده مثال لاردير.

الفبا تعلیمی باشلیجا ائل ادبیاتی اساسیندا قورولموشدور، مولف آیری ایری معنی و مفهوملاری اوشاقلارا تفهیم اتمك ايچون مختلف مثال لار و آتالار سوزوندن کمك آلميشدير.

آتالار سوزيله وئریلمیش مختلف مثالار مختلف معانی و مفهوملارى اوشاقلارا اورگتير. بونلار اوشاقلاردا خیرخواه ليقا میل و شرارت و یالانچیلیق، ریاکارلیغا نسبت اکراه حس لرینی تلقين ائدير.

مثلا: اؤزگیه قویو قازان اؤزو دوشر. خائن هیچ زمان آرتماز. درس اوخویان درسدن دويماز. بوگونون ایشینی صاباحا قويما. و سایره….

وطن دیلی كتابی نین ان گؤزل طرفي اونون صاف و سلیس تورک دیلینده یازیلماسیدیر. بو کتابدا سوزلر تورکجه دیر، جمله لر قیصا و ساده، افاده لر آیدیندیر. مثالار ساده و ییغجامدیر.

رشدیه خلقی نین سعادت و آزادلیغینی تامین اتمك ايجون (جمعيت تنویر افکار) ی تاسیس ائتدی. ۱۹۰۶ ایلینده بر جمعيتين بؤیوك اؤلچوده فعالیتی اولموشدور رشد یه نین حیاتینی و خدمتلرینی تانيتاق ایچون بئله بير قيما مقاله دگل بلکه بویوك بیر کتاب یازمایا احتیاج واردیر.

قایناق : وارلیق ، آیلیق فرهنگی آذری فارسجا نشریه ، سایی 2 اینجی 1358 جی ایل ین خرداد آیی