فولكلور (عاشیق ناغیل لاری) – توفارقانلی عاشق عباس

اشاره » عباس مهیار

توفارقان روایتنده

آذربایجان فولکلورونون ییغیلماسی و نشری باره ده یاخشی و حرمته لایق ایش آپارانلاردان بیری «عباس مهیار»در.

مهیارین چوخ دگرلی اثرلریندن ساییلان و هله بوگونه قدر چاپ اولماسینا امکان یارانمامیش توفارقان فولکلوری دفترلری در.

بو فارسی – ترکی دیللرینده یازیملیش و بیرچوخ «بخش» لره آیریلمیش اثرده، مهیار ئوز دوغولدوغی شهرین توفارقانین – ایندیکی آذر شهرین – فولکلوری حقنده مفصل معلومات وئرمیشدی بیز بورادا آقای مهیارین گؤندردیگی «توفارقانلی عاشیق عباس» ناغيليني درج ائديريك.

يازيدا مهيارين رسم الخطی ساخلانیلمیشدر.

توفارقانلی عاشیق عباس

عاشیق ناغیلاریندان سیز چوخ اشیدمیسوز او ناغیلارکی عاشیق سازینین دیلیجه دییر. مجلسده اوتورانلارا حال وئرر و اولارین اوریین ایشیقلاندیرار.

عاشیق ناغیلاری چوخدی آما توفارقانلی عاشیق عاباس ناغیلی بیر آیری شیدی.

عاشیق عاباس ناغيليندا سؤومك، سؤوندورمك، باشى اوجا یاشاماق، جان قویماق ، جفا چكمك ، بؤيوك باشلارينان باش باشا قویماق ساواشماق و ظالیم قاباغیندا سینماماق لبه لنير.

بو ناغيلدان جور به جور روایتلر بيزه يتيشيب آما اصيل روایت توفارقان روایتی دور که من اونی صیغیش کندینده صمد حکیمی آدیندا یوز یاشیندا بیر قوجا کیشیدن اشیدمیشم کی ایندی سیزین اوچون یازیرام.

ایندی بوسیزو بودا توفارقانلی عاشیق عاباس ناغیلی.

توفارقانلی عاباس خواجه نصیر آدلی بیر کیشینین اوغلودور. خواجه نصیر  وخواجه صاباح دئملی ایکی قارداشیدیلار هر ايكيسيده توفارقانين باش بويوك لريندن ساييليرديلار.

خواجه صاباحین بیر گوزل گويچك قيزى واریدی اونون آدی گول گزیدی آما او قدر گوزلیدی کی اونا گول گزپری دئیردیلر . آخی توفارقان ماحالیندا او زامان آلی گولی گوزل قیزلارا پری دئیردیلر .

گول گزینن عاباس گوبك كسمه بئشيك كسمه آداخلييديلار. گونلر ،گنجدی هفته لرسووشدی اون بئشل ر آیا دوندی آیلار ایل تؤردی بوایکی اوشاق دیرچلدیلر بوی آتدیلار.

عاباس بیر اوجا بوی قره قاش گوز ایید اولدی و گول گز بیر گوزل پری بسلندی. دابیلار بیر بیرین چوخ آز گوروردیلر آخی یاشادولموش ایید، جووان ازن قیزینان نئجه بیریئرده اولا بیلر.

عاباس ئوزئوزونه دییه ردی اولمويا عمیم قیز وئرمه دن پشمان اولا . اوندا بس من نيله رم. اليم هارا چاتار سوگی دردی عاباسین اوریین اویوردی.

بیرگون عاباس ایکی مکتب یولداشینان کی بیرینین آدی احمدا و بیرینیکی ده قره وييسيدي يووا داغینا گئتدی. هر بیری ایکی رکعت ،ناماز قیلدی هر بیری ئوز اورك سؤزون آلله ینا دئدی و ایسته دیین ایسته دی. بو ایشه کئچن زامانلار مصلایه گئدمك دييه ردیلر.

احمد دئدی: « آی آلاه سنن دیله دیگیم بودور کی منی بیر بويوك عاليم ايله. ائله بير عالیم کی توفارقاندا تاییم اولمويا»

قره وییس دئدی «آی آلاه سنن ایسته دییم بودور کی منی بالابان چالماخدا بيربويوك اوستا ایلیه سن»

عاباس توفارقانلی دئدی: «آی آلاه سنن ایستییرم کی گول گز پرینی منه یتیرسن. منده نذیر دییرم کی الیم اونا يتيشركن صابیله میره گئدم اون ایکی گون اورادا اروج توتام اون ایکی تومن پول فاغیرا، یوخسولا وئرم و اون ایکی قوربانلیق اون ایکی ایمام يولوندا كسم سونرا توفارقانا قاییدیب گول گزینن باش بیر یاسدیغا قویام.»

بوایشین اوستونن بیر زامان گئچدی احمد بويوك بير عاليم اولدی. قره وییس اوستا بالابانچی سودان چیخدی ، آما عاباس ایسته دیگینه یتیشمه دی.

بیرگون عاباس ننه سینین یانینا گئدی و اورك سؤزون اونا دئدی.

ننه سی دئدی: «آی اوغول عمون بیزه سؤز وریب گول گز سنون آداخلوندی».

عاباس دئدی: «بس نیه دورموسان تئز اول الچیلیگه گئد».

ننه كى اوغلونون اورك سؤزون ،بیلدی چادیرانی اوچ تولاخ ایله دی، باشینا آتدی و گول گز خانوما الچی گئتدی.

خواجه صاباح ئوز سؤزونون اوستونده دوران آدامیدی. ایش دوزلدی. توی اولدی و گول گزین الین عاباسین الینین اوستونه قویدولار. اما عاباس دا ئوز آلاهينا سؤز وئرمیشدی.

گول گزى گردك اوتاغیندا قویوب ایاغا دورب، اوز تربیزه طرف قویوب و صابیله میره گئدیب، تا نذیر نیازین یئرینه گتيرسين.

عاباسی صابیله میرده و گول گز پرینی گردك اوتاغیندا قوياخ ايندى اشيدك بيردانا توفارقان تاجیرلرینن کی آل وئر اوچون اصفهانا گئدمیشدی.

شاه عاباس زامانیندا رسم بئله یدی کی هر تاجیر اصفهانا وارد اولسیدی یاخجی سويفوسوقتيینن شاهین قولوغونا گئدردی. توفارقان تاجیریده آزدان چوخدان گؤتوروب شاه عاباسين قولوغونا گئدیب:

شاه مجلسینده قوناق چوخودور و قوناقلار گتیرنلر گوزه گلیمیدی. شاه عاباس دویونجا چاخیر ایچیب مجلیسین یوخاری باشیندا اوتور موشدی.

قره گوز، آغ اوز نازيك بئل و اوزون تئل گورجی کنیزلری شاه مجلسینده دولانیردیلار شاهین گؤزو بیرینه دوشوب اوزون اوتورانلارا توتوب بئله دئدی:

«بوگوزل قیزلارین تایی توشی بیریئرده اولارمی؟ هامی اوتورانلار دوز بویوروسان دییب باشلارین آشاغا ائدیریبلر آما توفارقان تاجیری هیچ بیرسوز دئمه دی شاه عاباس اوزون اونا توتدی و دئدی: «آی تاجیر باشی بیرسؤزده»

توفارقان تاجیری دئدی: «شاه ساغ اولسون! توفارقاندا خواجه صاباح آدا بير بؤیوك باش آدامین بیر گول گز آدلی قیزی وارکی سنون هامی کنیزلرون اونون بیر میندار توکیده اولا بیلمز».

شاه عاباس يئريندن ترپندى ديك اوتوردی و دئدی تاجیر باشی بیکی دئدون دوزدی؟»

توفارقان تاجیری دئدی: اولارکی شاه قولوغوندا یالان دانیشماق؟ آما بیر عیبی وار اودا بو دور کی گول گزین نیشانیسی وار

شاه عاباس چکیلیب یئرینده اوتوردی و ئوز ئوزنه دئدی «یکه کیشی بوکی عیب اولمادی»

مجلس قورتولدی. گئدن گئدی قالان قالدی آما شاه عاباس سحره جن فیكری گول گز یانیندا قالدی.

صاباج سحر تئزدن شاه عاباس ساری خوجا ، قول عبداله و چووول سومانی بیر بويوك لشكرينن توفارقانا یولادی کی گول گزی اصفهانا گتیرسینلر.

شاهین سرکرده لری گئجه گوندوز یول گئدیلر تا توفارقانا یتیشدیلر. شاه لشگری همشه باهار باغیندا اوتوراق ایله دیلر و شاه امریله گول گز یرینی اورایا گتیردیلر.

بوایش توپ کیمی توفارقاندا سسلندی آماکیم جانینان باشینان دویوب کی شاه سوزون قوی گوتور ایله سین. چوول سوما و قول عبداله بیردانا شاهلارا لابيق کجاوه دوزتدیلر کی گول گزی اوندا اوتوردوب اصفهانا آپارالار.

گئجه نی اوباغدا قالدیلار تا دینجلسينلر و صاباح سحر تئزدن یولا باشلاسينلار.

توفارقانلی عاباسین احمد آدیندا بیریاخجی نوکری واریدی. تا اصفهان لشگری توفارقانا یتیشیب و گول گزی همشه باهار باغینا آپاردیلار احمد آخشامینان ئوزون تربیزه يتيريب، صابیله میره گئدیب آغاسی عاباسی اورادا تاپیپ آننینان تر آخا آخا اوز عاباسا توتوب بئله دئدی :

جانیم آغا قولوغووا گلمیشم

حكم اولوندو آپاردیلار گول گزی

جفا چکیب من بورایا گلمیشم

حكم اولوندی آپاردیلار گول گزی

عاباس کی دایاناجاغی آغاسی امیرالمومنه ایدی اوزون ايتيريب بئله دئدی :

جانیم اوغلان قولوغوما گلمیسن

قادیر آلاه باده وئرمزگول گزی

جفا چکیب سن بورا یا گلمیسن.

قادیر آلاه باده وئرمزگول گزی

احمد سؤزون دالیسین توتوب دئدی

قادیر آلاه بیلیجی دی بیلیب دی

دورت بیر یانیم غم دریاسی آلیب دی

چووول سوما، قول عبداله گلیب دی

حكم اولوندی آپاردیلار گول گزی

عاباس دئدی

قیزیل گولی دسته دسته درن وار

دریب پنهان اونی یئره سرن وار

اونی منه منی اونا وئرن وار

قادیر آلاه باده وئرمز گول گزی

احمد کی آغاسین بوجور گوروب دئدی

عبث يئرده احمد سؤزون سويله سن

دسمال اليب گوزون یاشین سیله سن

عاباس گول گز گئندی گوره بیلمه سن

حكم اولوندی آپاردیلار گول گزی

احمد بئله بیلیر کی عاباس اونون سؤزلرین اینامیر سؤزون چؤوروب بئله دئدی

من قولامام گلمز دیلیمه یالان

ائلووه ئولکووه سالدیلار تالان

قول عبداله گلدی ساری خاجانیان

آغام آپاردیلار یاروی سنون

من گلنده کجاوه در قورولدی

آغ الره تر حنالر قویولدی

گول گز خانیم کجاویه قویولدی

آغام آپاردیلار یاروی سنون

عاباس هیچ سوز دانیشمی ییب نامازا باشليييب احمد ئوز ايشينن مأيوس اولوب توفارقانا قییدیب گئدیپ.

عاباس گئجه نامازین قیلیب نذیر نیازین یئرینه گتیریب باشین قویوب ياتيب يوخودا بیرسس قولاغینا گلیر:

«عاباس گون چیخینجا ئوزوی توفارقانا يتيردون یتیرمیسن اگر یتیرمه دون دا گول گزی گوره بیلمه سن»

عاباس یوخودان داشلانیب اوز توفارقانا طرف قویوب. تربيز دروازاسينا يتيشيب گوروب قالاوان قاپیلاری باغلییب کسگین شمشیر الینده دولانير
عاباس دئدی :

باشینا دوندوگوم قوربان اولدوغوم

آچ قاپینی اینتظارام قالاوان

آلا گوزلرینه حیران اولدوغوم

آج قاپینی اینتظارام قالاوان

قالاوان دئدی سن کیم سن و گئجه نین قارانلیق و اختی هارا گئدیسن؟

عاباس دندی

آلما منیم هيئوا منیم نارمنیم

سینیخ سالدون گل گؤیلومی آل منیم

قیامتده اتك سنون ال مينم

آج قاپینی اینتظارام قالاوان

قالاوان دئدی، قوناغی ئووه ،قویمولار ، اوخ پایین گویدن آسير .

من دییرم كيم سن هارا گئدسین هله بو دییر منیم قلبیمی سیندیردون

عاباس دئدی:

گون دایاندی آستانوون داشینا

رحمون گلسین گوزون آخاق یاشینا

دوندر منى بالالارون باشینا

آج قاپینی اینتظارام قالاوان

قالاوان دییر: «اولمويا يول چاپانسان کی بئله تله سیرسن.

آخی بوگونلر تربیزده اووری ایری چوخدور.

عاباس دئدی :

لاله تكين من سينه مدن داغلييام

لاچين ویريب قول قاناتی باغلییام

توفارقانلی خواجه نصیر اوغلویام

آج قابینی اینتظارام قالاوان

قالاوان کی خواجه نصیر آدین اشیدیب عاباس توفارقانلی دان چوخ اوتانیب و دئدی:

من اوكيشينین دوز چوربین چوخ یئمیشم . منی سن باغیشلا اوندان سونرا قالانین قاپیسین عاباسین اوزونه آچیب و عاباسی یولا سالیر.

عاباس یولادوشور. گلیر نه گلیر اون آدلیمین بیرالیر. جان باسیر. گون چنیخانا ياخين داغمانلار آلتینا یتیشیر.

گورور یول چوخدی و گون ساچیر. یوخودا کی سس یادینا دوشور «گون چیخینجا ئوزوی…»

عاباسین اوریین درد آلیر و بئله دبیر:

باشینا دوندوگوم منیم ئوز آغام

يتير مني يارا آفتابینن

بیردسته گولیلن چئیخدی بهشدن

توتوبدی دستینده آفتابینن

باشینا دوندوگوم آی حسن قاضی

عجب دخل اتمیسن میزان تارازی

داوودا وئرمیسن سن خوش آوازی

او خور سسی گلر آفتابینن

باشینا دوندوگوم آی حسن بابا

گئجه گوندوز ذیکر ایلیسن کیتابا

يك شنبه گونونده یا ساندی کابا

بناسین قویدولار آفتابینن .

من عاباسام سوزی دبیه رم باشدان

علی نظر سالدی سو چیخدی داشدان

محمد مصطفی یندی معراشدان

يئره قویدی قدم آفتابینن

عایاس شعر اوخوماسی قورتولاندان سونرا باشین بیردا شاویردی و هوشدان گئتدی.

او زامان هوشه گلیر کی یئرین لنگری عرشین سیتونی شاه مردان باشی اوسته دور موشدی.

عاباس کی ئوزونه گلیر، شاه مردان الينده بير جام عاباسا ديير بويورور ایچ و صلواة گوندر و منيم ريكابيمنن توت.

عاباس جامدا اولان باده دن ایچیب و بیرا و جالی صلواة كوندريب و گوزلرین يوموب و علينين ريكابينن توتوب بیر آزدان سونرا گوزون آچیب ئوزون پیرلر دروازاسیندا گوروب دئدی :

اینتیظار ایلی ییب یار کوچر اولدوم

اونوچون بوسمیشام یولی سن باری

اجل پیاله سين من ايجر الدوم

دولدور پیاله نین دولیسین باری

باغوندا آچیبدی گول لاله لر

مییلن دولوبدو قم پیاله لر

چکمه دیر ناغووی اتمه ناله لر

اینجیتمه اوزونده خالی سن باری

دبیلر عاباس بو شعر لری اوخویاندا بیردانا چارادار اوردان گئچیردی. اسیین بیز ليبيب يان یوردین قاناتمیشدی بئله بیلدی کی عاباس او شعر لری اونا گوره اوخویور.

دئدی :

بیزله میشم ئوز اشییمی بیزله میشم به سنه ناوار

عاباس ئوز عالمینده شعر لرینین داليسين اوخویور

دیلیم توتماز گول گز دییم آدووا

سالیدیم یا سالمیییدیم یادوا

البته يته سن عاباس دادینا

آغام شاهلارشاهی علی سن باری

ایندی آشيدك گول گز پریدن کی باشینان گلن ایشدن اور بی ادلیدی سحر تئزدن

باشین باغدان اشییه اوزاتدی تا گلنن گئدنن عاباسین خبرین توتسون. أما الى بيريئره چاتمادی و دئدی

ای آغالار ای قارداشلار

باغریم قان اولدی یار گلمز

دريب گولی دسده باغلیب

سانجيب بوخاغا یار گلمز