دولت قاراخانیان

دکتر جواد هیئت

قاراخانیان

ائل اوبا – دولت قاراخانی نخستين دولت مسلمان ترك بود. «ساتوق بوغراخان» خاقان اين دولت پس از مسلمان شدن در نيمه نسخت سده دهم ميلادی (920 يا 940 م)، اسلام را به عنوان دين رسمی ملتش اعلام كرد.

بدين ترتيب همه افراد تابع او مسلمان شدند. قاراخانيان همراه با پذيرش اسلام، دلبستگی خود را با عادات تركی حفظ كردند و به ظهور نخستين آثار فرهنگی تركی اسلامی ياری رساندند.

در زمان آنها تركی خاقانی و يا تركی كاشغر، زبان رسمی اعلام شد و شاهكارهايی در ادبيات زبان و ادبيات تركی يعنی «قوتادقو بيليك» و «ديوان الغات ترك» به وجود آمد.

قاراخانيان در 999 ميلادی حكومت سامانيان را سرنگون كرده و بر همة ماوراء النهر فرمان راندند.

قاراخانيان پس از «يوسف قادرخان» به دو قسمت تقسيم شدند. شهر كاشغر مركز قاراخانيان شرقی شد و اينان در 1130 م به فرمان قاراختاييان درآمدند.

شهر بالاساغون مركز قاراخانيان غربی شد و اينان نيز چندی از سلطان سنجر و سپس از خوارزمشاهيان فرمان برده و سرانجام در 1212 م. از ميان رفتند.

در اواسط سده نهم ميلادی، قبائل مختلف ترك از جمله قارلوق، خلج و اوغوز به دليل نقل و انتقالات انسانی در آسيای مركزی، به بغداد رفته و در لشكر خليفه های عباسی وارد شدند.

تعداد اين سربازان در زمان معتصم، واثق و متوكل افزايش يافت و تركان لشكری، نفوذ فراوانی در دستگاه دولتی به دست آوردند. از ميان اينان فرزندان «تولون» و فرزندان «اخشيد» حكومتی را در مصر به وجود آوردند.

فرزندان تولون: اينان از نسل دوققوز اوغوز بوده و ميان سالهای 868 -905 م. و اخشيدها نيز در سالهای 969-935 حكومت كردند. اخشيدها از تبار پادشاهان فرغانه هستند.

سکه دوره اول قاراخانی

منبع : تاریخ مختصر ترک ، دکتر جواد هیئت ، ترجمه پرویز زارع شاهمرسی ، نشر پینار