عشاق حسنلو

عشاق حسنلو جفت بقایای انسانی هستند که در محل باستانی تپه حسنلو، واقع در نقده در استان آذربایجان غربی ایران کشف شدند.

حدود ۸۰۰ سال قبل از میلاد، شهر حسنلو در شمال غربی ایران توسط مهاجمان ناشناخته نابود شد.

ساکنان قتل عام شده و در همان محل کشته شدن رها شدند. در سال ۱۹۷۳، این دو عاشق توسط تیمی از باستان‌شناسان دانشگاه پنسیلوانیا به سرپرستی رابرت اچ. دایسون کشف شدند.

این دو اسکلت انسانی در جریان کاوش‌ها درون یک مخزن در حالی پیدا شدند که به نظر می‌رسید در لحظه مرگ در آغوش یکدیگر بوده‌اند. هیچ شیء دیگری جز یک تخته سنگ زیر سر یکی از اسکلت‌ها وجود نداشت.

آنها حدود ۸۰۰ سال قبل از میلاد، همزمان با نابودی حسنلو، جان باختند.

در مجموع حدود ۲۴۶ اسکلت در این محوطه کشف شد. نحوه مرگ و قرارگیری آنها درون این مکان هنوز مورد بحث است، اما هیچ نشانه‌ای از جراحت نزدیک به زمان مرگ روی اسکلت‌ها دیده نمی‌شود و احتمالاً بر اثر خفگی مرده‌اند.

این اسکلت‌ها از سال ۱۹۷۴ تا اواسط دهه ۱۹۸۰ در موزه پن به نمایش گذاشته شدند.

اسکلت سمت راست با کد HAS 73-5-799 (اسکلت ۳۳۵) به پشت دراز کشیده و اسکلت سمت چپ با کد HAS 73-5-800 (اسکلت ۳۳۶) به پهلو خوابیده و رو به اسکلت ۳۳۵ است.

بررسی دندان‌ها نشان می‌دهد اسکلت ۳۳۵ متعلق به یک جوان ۱۹ تا ۲۲ ساله است که بر اساس ساختار لگن، مرد تشخیص داده شد.

این اسکلت هیچ نشانه‌ای از بیماری یا آسیب‌های بهبودیافته در طول زندگی ندارد.

اسکلت ۳۳۶ نیز سالم به نظر می‌رسد و سن آن حدود ۳۰ تا ۳۵ سال تخمین زده می‌شود. تعیین جنسیت این اسکلت در ابتدا نامشخص بود و ابتدا به عنوان زن شناسایی شد، اما تحقیقات اخیر تأیید کرده که اسکلت ۳۳۶ مرد است. از زمان کشف، این دو اسکلت همواره موضوع بحث‌های علمی بوده‌اند.

سوابق باستان‌شناسی حسنلو

حسنلو محوطه‌ای باستانی در خاور نزدیک است که در دره رودخانه گادار ، کرانه جنوبی دریاچه ارومیه در شمال غرب ایران واقع شده است.

این شهر از هزاره ششم پیش از میلاد تا حدود ۸۰۰ سال پیش از میلاد به طور مستمر مسکونی بود، تا اینکه توسط مهاجمانی ناشناخته به آتش کشیده و نابود شد.

بین سال‌های ۱۹۳۴ تا ۱۹۳۶، سر اورل اشتاین، باستان‌شناس بریتانیایی، حفاری‌های غیرعلمی در این محوطه انجام داد.

سپس در سال ۱۹۵۶، «پروژه حسنلو» با حمایت موزه دانشگاه پنسیلوانیا، موزه متروپولیتن نیویورک و سازمان باستان‌شناسی ایران آغاز شد.

پس از آن، تیمی از موزه پن به سرپرستی رابرت اچ. دایسون از سال ۱۹۵۷ تا ۱۹۷۴ به کاوش در این محوطه پرداختند. این تیم ۹ فصل کاوش انجام داد و فعالیت‌های حفاری بیش از ۴۳ سال پیش (تا سال ۲۰۲۵) به پایان رسید.

کاوش‌ها بقایای دیوارهای بزرگ خشتی سوخته، لایه‌های ضخیم خاکستر، اسکلت‌ها، ظروف و دیگر اشیاء را آشکار کرد.

گستردگی تخریب— شواهدی از حمله و آتش‌سوزی عمدی —باعث شد شهر در زمان خود «منجمد» شود و سازه‌ها، آثار و بقایای انسانی به شکل منحصربه‌فردی حفظ شوند.

در مجموع ۲۴۶ اسکلت از گروه‌های سنی و جنسیتی مختلف کشف شدند. اجساد در همان مکان کشته شدن در خیابان‌ها و ساختمان‌ها رها شده بودند. برخی قربانیان به صورت گروهی و با نشانه‌هایی مانند ضربه به سر یا قطع عضو یافت شدند که حاکی از اعدام‌های دسته‌جمعی بود.

دو اسکلت از این مجموعه، بقایای «عشاق حسنلو» هستند.

هویت مهاجمان هنوز نامشخص است. اگرچه اجماع علمی به امپراتوری ایران به عنوان مهاجم احتمالی اشاره دارد، اما امپراتوری آشور نیز در آن زمان در منطقه نفوذ قابل توجهی داشت.

هیچ نشانه مستقیمی از اسکلت‌ها یا اشیاء کشف‌شده برای شناسایی دقیق مهاجمان وجود ندارد.

حسنلو یک محوطه «پیشاتاریخی» محسوب می‌شود، چرا که برخلاف مناطق همجوار، هیچ مدرک نوشتاری در آن یافت نشده است.

کشف مجدد و کاوش

بقایای اسکلتی عشاق حسنلو درون یک محل آجری گچ‌کاری شده کشف شدند که تنها یک تخته سنگ زیر سر یکی از اسکلت‌ها وجود داشت.

این کاوش در سال ۱۹۷۳ تحت سرپرستی رابرت اچ. دایسون جونیور انجام شد. دکتر سلینسکی اعلام کرد که این دو نفر در جریان حمله نهایی به حسنلو حدود ۸۰۰ سال پیش از میلاد و همزمان با نابودی شهر جان باختند، اما هیچ زخم کشنده‌ای روی اسکلت‌ها مشاهده نشد.

باستان‌شناس اسکار ماسکارلا معتقد است سوراخ موجود در جمجمه اسکلت سمت راست ناشی از آسیب جنگی نیست، بلکه احتمالاً بر اثر ضربه کلنگ کارگران حفاری ایجاد شده است.

هنگام کشف، دو اسکلت در حالی که رو به یکدیگر و در آغوش هم بودند پیدا شدند.

اسکلت سمت چپ به پهلوی چپ دراز کشیده و دست راست خود را به سوی اسکلت سمت راست دراز کرده است.

هنوز توضیح قطعی درباره چگونگی قرارگیری این دو اسکلت درون این محل وجود ندارد.

یک فرضیه این است که «آنها به داخل این محل خزیده‌اند—که احتمالاً در آن زمان پوشیده بوده—و از دید مهاجمان پنهان شده‌اند». با توجه به عدم وجود جراحات مرگبار، باستان‌شناسان مرگ آنها را احتمالاً ناشی از خفگی می‌دانند؛ زمانی که آوارهای ساختمان در حال سوختن روی آنها فروریخت و راه فرار را مسدود کرد.

بررسی علمی

باستان‌شناسان «پیج سلینسکی» و «ژانت مونژ» به تفصیل درباره آزمایش DNA عشاق حسنلو و مقایسه نتایج آن با ارزیابی اسکلتی جنسیت زیستی آنها بحث کرده‌اند.

در ابتدا، نمونه‌گیری ایزوتوپی از اسکلت‌ها برای بررسی تفاوت‌های رژیم غذایی انجام شد.

نتایج نشان داد اگرچه رژیم غذایی ساکنان حسنلو متنوع (شامل گندم، جو، گوسفند و بز) بود، اما الگوی خاصی در مصرف مواد غذایی افراد وجود نداشت. همچنین، نشانگرهای ایزوتوپی اکسیژن ثابت کرد که عشاق و دیگر ساکنان حسنلو همگی در همین منطقه متولد شده و پرورش یافته بودند.

سلینسکی و مونژ با تلفیق تحلیل DNA و ارزیابی اسکلتی به این نتیجه رسیدند که هر دو فرد مرد بوده‌اند. دکتر سلینسکی اعلام کرد ساختار لگن معیار اصلی تعیین جنسیت است، چرا که تفاوت‌های واضحی بین لگن مرد و زن وجود دارد.

• اسکلت سمت راست (SK 335):

  • به پشت دراز کشیده و بخش جلویی لگن آن از بین رفته است.

  • شکاف سیاتیک بسیار باریک (ویژگی لگن مردانه) شناسایی شد.

  • سن: ۱۹–۲۲ سال بر اساس تحلیل دندان‌ها (وجود دندان‌های آسیاب سوم و رویش اخیر دندان عقل).

  • جمجمه کمتر تکامل یافته، نشانگر جوانی فرد.

• اسکلت سمت چپ (SK 336):

  • به پهلوی چپ خوابیده و رو به SK 335.

  • در ابتدا به دلیل شکاف سیاتیک پهن (ویژگی لگن زنانه) به اشتباه زن شناسایی شد.

  • اما زاویه تیغه جلویی لگن و تحلیل DNA جنسیت مرد را تأیید کرد.

  • سن: ۳۰–۳۵ سال با جمجمه کاملاً تکامل‌یافته و ویژگی‌های مردانه.

هیچ نشانه‌ای از بیماری یا آسیب‌های بهبودیافته در طول زندگی در هیچ یک از اسکلت‌ها مشاهده نشد. تعیین جنسیت نهایی از طریق تحلیل DNA باستانی نمونه استخوان تأیید گردید.

مناقشات

برخی پژوهشگران معتقدند جنجال‌آفرینی حول «عشاق حسنلو» و نمونه‌های مشابهِ احتمالیِ «رفتارهای غیردگرجنس‌محور» در گذشته، رویکردی مسئله‌ساز است.

عنوان «عشاق» به دلیل وضعیت ظاهریِ در آغوش یکدیگرِ اسکلت‌ها به آنها داده شد، در حالی که پیش از تحلیل DNA، یکی زن و دیگری مرد فرض می‌شد.

اسکار ماسکارلا، باستان‌شناس حاضر در کاوش‌ها، ادعا کرد:

«از همان نگاه اول می‌دانستم کدام یک زن است». اما تیم دانشگاه پنسیلوانیا با استناد به شواهد ریخت‌شناسی، اسکلت سمت راست را مرد شناسایی کردند. اسکلت سمت چپ نیز که ابتدا جنسیت آن نامشخص بود، پس از آزمایش DNA مشخص شد که مرد است.

با این حال، محدودیت‌های روش‌های تعیین جنسیت بر پایه استخوان‌شناسی انکارناپذیر است.

همانطور که یکی از محققان اشاره می‌کند، در بسیاری موارد تعیین دقیق جنسیت زیستی ممکن نیست و این آزمایش‌ها چیزی درباره «جنسیت» به عنوان مفهومی فرهنگی-اجتماعی نشان نمی‌دهند.

کیلگرو و گلر توضیح می‌دهند که انتظار برای دیدن یک «زوج دگرجنس‌گرا» ریشه در پیش‌فرض‌های فرهنگی جامعه مدرن دارد.

به گفته گلر، انتشار فرضیات معاصر درباره سکس، جنسیت و گرایش‌های جنسی به گذشته می‌تواند مشکل ساز باشد. رابطه واقعی بین این دو اسکلت—چه عاشقانه، چه خانوادگی یا دوستانه—کاملاً ناشناخته است و وضعیت ظاهری آنها در لحظه مرگ، تنها یک فرضیه باقی می‌ماند.

نقل از Wikiwand ، ترجمه از مهدی خیری ، پایگاه اینترنتی ائل اوبا

منابع :

Dandamaev, M. A. (1989). The Culture and Social Institutions of Ancient Iran. Cambridge; New York City: Cambridge University Press. ISBN 978-0521321075.

Dyson, Jr., Robert H. (1973). “Survey of Excavations in Iran 1971–72”. Iran: Journal of the British Institute of Persian Studies. 11: 195. doi:10.2307/4300498. JSTOR 4300498.

PAGE SELINSKY, “Lovers, Friends, or Strangers?”, Expedition Magazine, vol. 59, no. 2, Penn Museum, retrieved 31 October 2017.

Muscarella, Oscar W. “Warfare at Hasanlu in the Late 9th Century B.C.” Expedition Magazine 31.23 (1989): Expedition Magazine. Penn Museum, 1989 Web. 31 Jul 2020. http://www.penn.museum/sites/expedition/?p=2478.

Muscarella, Oscar White (2013). Koehl, Robert B. (ed.). Amilla: The Quest for Excellence. Studies Presented to Guenter Kopcke in Celebration of His 75th Birthday. Vol. 43. INSTAP Academic Press (Institute for Aegean Prehistory). doi:10.2307/j.ctt5vj90s.30. ISBN 978-1623033132. JSTOR j.ctt5vj90s.

“Gazette: Changing Times: 1961–1981 (July/August 2002)”. www.upenn.edu. Archived from the original on 7 August 2002. Retrieved 3 August 2020.

Expedition – “Hasanlu Lovers”, 17 October 2017, retrieved 11 May 2022.

“Expedition Magazine – Penn Museum”. www.penn.museum. Retrieved 11 May 2022.

Tedesco, Laura Anne. “Hasanlu in the Iron Age”. metmuseum.

Muscarella, Oscar White (2006). “The Excavation of Hasanlu: An Archaeological Evaluation”. Bulletin of the American Schools of Oriental Research. 342 (342): 69–94. doi:10.1086/BASOR25066953. ISSN 0003-097X. JSTOR 25066953. S2CID 163988676.

Ellsworth, Amy. “Penn Museum Blog”. Penn Museum. p. 20. Archived from the original on 14 August 2012. Retrieved 12 October 2014.

Toebbe, Diana Smay (2005). Measurement of inclusion biases in archaeological skeletal collections: A case study of Hasanlu. ISBN 978-0542154126.

Lazaridis, Iosif; Alpaslan-Roodenberg, Songül; Acar, Ayşe; Açıkkol, Ayşen; Agelarakis, Anagnostis; Aghikyan, Levon; Akyüz, Uğur; Andreeva, Desislava; Andrijašević, Gojko; Antonović, Dragana; Armit, Ian; Atmaca, Alper; Avetisyan, Pavel; Aytek, Ahmet İhsan; Bacvarov, Krum (26 August 2022). “Supplementary Material for The genetic history of the Southern Arc: A bridge between West Asia and Europe” (PDF). Science. 377 (6609): eabm4247. doi:10.1126/science.abm4247. ISSN 0036-8075. PMC 10064553. PMID 36007055.

Snoddy, Anne Marie E.; Beaumont, Julia; Buckley, Hallie R.; Colombo, Antony; Halcrow, Siân E.; Kinaston, Rebecca L.; Vlok, Melandri (1 March 2020). “Sensationalism and speaking to the public: Scientific rigour and interdisciplinary collaborations in palaeopathology”. International Journal of Paleopathology. 28: 88–91. doi:10.1016/j.ijpp.2020.01.003. hdl:10454/17640. ISSN 1879-9817. PMID 32028057.

Killgrove, Kristina (8 April 2017). “Is That Skeleton Gay? The Problem With Projecting Modern Ideas Onto The Past”. Forbes. Retrieved 31 July 2020.

Muscarella, Oscar White (2013). The Hasanlu Lovers. Institute for Aegean Prehistory Press. pp. 345–350.

Geller, Pamela L. (2017). *The Bioarchaeology of Socio-Sexual Lives*. doi:10.1007/978-3-319-40995-5. ISBN 978-3319409931.

Further reading

Brahic, C. (2018, September 15). The Horror of Hasanlu. NewScientist, 239(3195), 36–39. doi:https://doi.org/10.1016/S0262-4079(18)31662-2

Dyson, R. H., & Muscarella, O. W. (1989). Constructing the Chronology and Historical Implications of Hasanlu IV. Journal of the Bristish Institute of Persian Studies, 27(1), 1–27. doi:https://doi.org/10.1080/05786967.1989.11834359

Ellsworth, A. (2010, September 10). Penn Museum. Retrieved from Fun Friday Image Of The Week – The Lovers : Penn Museum Blog | Fun Friday Image of the Week – The Lovers

House of History. (2020, August 21). The Oldest Kiss in History (800 BCE). Retrieved from The Oldest Kiss in History (800 BCE)

Karasavvas, T. (2020, July 2). The Eternal Kiss of the Hasanlu Lovers Throws Up Questions of Ancient Love: Romance, Bromance or Something More Familial? Retrieved from Ancient Origins: Reconstructing The Story Of Humanity’s Past: https://www.ancient-origins.net/artifacts-other-artifacts/eternal-kiss-hasanlu-lovers-throws-questions-ancient-love-romance-bromance-021587

Killgrove, K. (2017, April 9). That Skeleton Gay? The Problem With Projecting Modern Ideas Onto the Past. Retrieved from Forbes: Is That Skeleton Gay? The Problem With Projecting Modern Ideas Onto The Past

Medvedskaya, I. (1988). Who Destroyed Hasanlu IV? Journal of the British Institute of Persian Studies, 26(1), 1–15. doi:https://doi.org/10.1080/05786967.1988.11834344

Muscarella, O. W. (2006). The Excavation of Hasanlu: An Archaeological Evaluation. Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 342, 69–94. The Excavation of Hasanlu: An Archaeological Evaluation

Muscarella, O. W. (2013). The Excavation of Hasanlu: An Archaeological Evaluation. In O. W. Muscarella, Archaeology, Artifacts and Antiquities of the Ancient Near East (pp. 305–349). The Netherlands: Brill. doi:https://doi.org/10.1163/9789004236691_011

Muscarella, O. W., & Koehl, R. B. (2013). The Hasanlu Lovers. In O. W. Muscarella, & R. B. Koehl, Amilla (pp. 345–350). Institute for Aegean Prehistory Press.

Paoletti, G. (2017, December 20). Hasanlu Lovers: The Story Behind A 2800-Year-Old-Embrace. Retrieved from ATI: Hasanlu Lovers: The Story Behind A 2800-Year-Old-Embrace

Robert H. Dyson, J. (1965). Problems of Protohistoric Iran as Seen from Hasanlu. Journal of Near Eastern Studies, 24(3), 193—217.

Robert H. Dyson, J. (1989). Rediscovering Hasanlu. Expedition, 31(2–3), 3–11. Retrieved from Rediscovering Hasanlu

Selinsky, P., & Monge, J. (2017, October 18). Expedition – “Hasanlu Lovers”. Penn Museum. Retrieved from Expedition – “Hasanlu Lovers”

Urbanus, J. (2015, January/February). The Price of Plunder. Retrieved from Archaeology: The Price of Plunder – Archaeology Magazine