م. ع. یاشار
خلق بیلیکلری و یا خلق یارادیجیلیقی آدلانان فولکورون ساحه لری اولدوقجا گنیش و رنگارنگدر بو وسعتلى و اوجسوز – بوجاقسیز ساحه انسانلارین طبیعت وايش حقنده ابتدائی تصور لریندن تو تموش، تاریخ بویونجا اونلارین هر طر فلی بدیعی فكرى و عملى بيليك وياراديجيليقلارینی احاطه ائدیر .
هر خلقين دانیشیق ادبیاتی اوخلقين فولكلورونون اساس ساحه لریندن بیری ساییلیر .
بیرجهتدن خلقین بدیعی ادبیاتنین مهم شعبه سی اولان بوادبیات، آیری جهتدنده او خلقین فولكلورونون ان وسعتلی ساحه لریندن بیری حساب اولور .
آغیز ادبیاتی ، ائل ادبیاتی ، شفاهی خلق ادبیاتی آدلانيلان بوخلق يارا – ديجيليغنين انسانلارین یاشاییش تاریخی قدر قدیم تاریخی وار شفاهی خلق ادبیاتنین ابتدائی نمونه لری قدیم انسان گرو هلارینین اولیه حیات و تفکر لرینی ئوزونده عکس ائتدیرن ساده امك و رسوم و مراسم نغمه لری اولموشدر انسانلار قورخولی حیوانلاری شكار ائتمکده، آغیر یوکلری قالدير ماقدا ، طبيعتين كورقوه لرینه اوز به او ز چیخماقدا موزون و آهنگلی مسلردن و سؤزلردن استفاده ائتميشلر .
بوابتدائي امك نغمه لری آدلانان موزون سؤزلر انسانلاری روحلانديرميش وايشين آغیرلیغینی اونلارا یونگو للشدیر میشدر جامعه ایری آیری قشر لره بؤلونوب طبقه لر اور تایا چیخاندان صونرا داخلق ادبیاتی اساسدا زحمتکش قشولرين ايسته ك و آرزولارینی ترنم ائتمیشدر.
بو ناگوره ده، شفاهی ادبیات هر شیئدن اول انسانلارین اجتماعی تجربه لرينين وحيات او غروندا مبارزه لرینین آیناسی اولموشدر.
البته، هر خلقین شفاهی ادبیاتیندا او خلقين او غراديفي مركب شرایطه او ينون بیر پارا حاکم قشرلرین ایستکلرینه موافق نمونه لره ده راست كلمك اولور.
لكن بوکیمی نمونه لرخلق ايسته ك و آرزو لارینا او یوشمادینی ایچون چوخ یاشایا بیلمه ییب گئتد یکجه اهمیتنی ایتیریب و آرادان چیخیرلار.
شفاهی ادبیاتنا خلقین حیاتی یاشاییش طرزی رسوم و مراسمی عادات و آدابی ذوقی اینجه لیکلری و انسانی آرزو لاريله بيرليکده او نون اجتماع تاریخی تکاملی ده منعکس اولموشدر .
شفاهی خلق ادبیاتنین بو خصوصیتنه گوره ده بوادبیاتین نوگره حادثه نیلمه سی چوخ بؤيوك أهميته مالكدر آیری آیری دور کرده باش وئرمیش منهم لری، آزادلیق او غروندا آپاریلان مبارزه نری خلق تفکر و فرهنگینین تکامل یوللارینی آراییب آرا شدیر ماقدا شفاهی خلق ادبیاتی نمونه لرينين بؤيوك علمي، بديعي و تاریخی اهمیتی اولموشدر .
شفاهی خلق ادبياتنين تكامل يوللارینی نظردن گئچیر دیکده چوخ آیدین حالدا گورمك اولوركی بوادبیات مظلوم و زحمتكش خلقين ان ياخشی احساس و دوشونجه لرینی ، او نون قهرمانلیق و مبارزه تاریخینی ترنم ائدن قیمتلی منبعلردن بیریدر.
تاریخی حادثه لر و صنفی توققو شما لار لا علاقه لى حالدا یارادیلمیش جانلی قهرمان سیمالاری، خلقين ظالملره وقولی زور بالا را بویون اگمه مك روحيه سيندن سرچشمه آلمیشدر.
بیر چوخ ناغیلاردا داستانلاردا و لطیفه لرده و عاشق شعر لرینده استثمار چیلارین، طمعکار تاجر لرین ظالم حاکملرین ریاکار و رشوه خوار قاضیلرین چوخ کسگین انتقاد و رسوا اندیلدیگینی گورو روك.
شفاهي خلق ادبياتنين أيرى أیری نمونه لرینده قورولوشون عد التسیز لیگینه او غرامیش پناهسیزلار سفیللر ائویندن او باسیندان آیریلمیش در به در لره درین هوادارلیق و محبت حسی دویولور بورا دا دوغرو لوغون رياكار ليغا، یاخشیلینین پیسلینا ایشیغین قارانلیغاء غالب گلمه سی اساس خطی تشکیل ائدیر.
خلق ادبیاتیندا خلقیلیگی داها بارز صورتده گوسترن جهتلردن بیری ده او نلارین ديل واسلوب خصوصیتلری در شفاهی خلق ادبیاتيندا حادثه لر اولدو قبا ساده، طبیعی و اور مگه یاتار بیردیلده تصویر اولونور دوشونجه لر ،آیدین جانلی و گؤزل طرزده بيان الديلير بورادا ایشله من جانلی و پیغجام افاده لر و تعبیر لر بیرچوخ مرحله لرده ادبی دیلین زنگینلشمه سينه كمك ائدير.
شفاهی خلق ادبیاتنین خلقیلیگی بیرده اونون شرفلی امك وايشي يوكسك تو تماسیندا و امکچی انسنلارین بدیعی سیماسینی درین محبتله جانلانديريلما سيندا گورمك اولور آذربایجان ناغیلارینین چوخوندا شرکت ائدن کچل» سیماسیان آغیر ایشلره مشغول اولان ظلمه زورا تسلیم اولمایان پارامازلاری و طفیلیلری افشا ائدن بیرزحمتکش سیماسیدر .
شفاهی خلق ادبياتنين نمونه لرینی بعضا یاشلی و دنیا گورموش آداملارین ناغیلچیلارین و خصوصیله عاشیقلارین آغزیندان انشيديريك، بعضا ده كتابلاردان او خویوروق بودیللرده دولاشان پاکتاب و دفتر لره نقل ائدیلن اثرلر شبهه سیزچوخ چوخ او للرده یارانمیشلار بونلارین بیر پاراسینین حتی بازی اولمایان زمانلارا عاید اولماسینا دارای وئرمك اولور
بو ياراديجيليق نمونه لری حتی بازی میدانا چیخاندان صونرادا حافظه لرده یاشامیش و شفاهی اولاراق عصر لردن عصر لره، نسللردن نسللره چاتمیشدر بوسبیدن ده بوادبیاتین اساس خصوصیتلریندن بیری اونون آغیزدان آغیزا گنجمه سینده در هیچ شبهه یوخ کی شفاهی خلق ادبیاتی نمونه لرینین هر بیری نین یارادیجیسی اولموشدر .
گئچمیش زمانلارا مربوط اولان افسانه لر ناغیلللار ،داستانلار ماهنیلار قوشمالار لطیفه لر آیری آیری شخصلر طرفیندن یارانمیشدر لكن بواثر لریا زیباگوچورولمه دیگی ،ایچون گئتدیکجه مختلف آداملار طرفیندن ایسته نیلدیگی شکلده تکرار ائدیلیب گنت گنده خلق مالی اولموشدر
شفاهی خلق ادبیاتنین بیر چوخ اثرلرینین آیری آیری روایتلری او لوز بواثر لر یازیلی اولمادیقلارینا گوره آغیزدان آغیزا نقل اولدینی زمان را ویلرین طرفیندن معین دگیشیکلیگه ،او غرامیش تازا بیر شکل (روایت) حالی آلمیشدر بوروایتلشمه جریانی بیر طرفدن را ویلرین حافظه سی و ذهنی قابلیتی او بیری طرفدن ده او نلارین یا شادیقلاری محیط شرایطی و ادبی بدیعی دوقلری ایله بافليدر
شفاهی خلق ادبیاتنین ،راویلری سؤیله دیکلری اثرلری اشتراك ائتديكلرى مجلسین هواسیناگوره ده دگیشدیر مه لی او لورلار او نلار همان ناغیلی و یا داستانی بؤیوکلرین مجلسینده بیر شکلده، او شاقلارین پینینجا غیندا باشقا بیر شکلده دئمه لی اولورلار.
عاشقلار کیمی، زمانین اجتماعی اخلاقی طلب لرینی ده نظرده تو تورلار. بوتون بونلار بیرداها گوستریرکی شفاهی ادبیات اثرلری بعضا بیله بیله بعضاده بیلمه یه بیلمه یه تازاشکللر آلیر لار بوندان ،علاوه شفاهی خلق ادبیاتی اثرلری بیر خلقین یا شادینی ئولکه نین آیری آیری ،منطقه شهر کند و باشقا بولمه لرینده اورانین اجتماعی – اقتصادی شرایطینه مناسب معنى واسلوب دگیشیکلرینه معروض قالیر.
بیر ناحیه ده سؤیله ،نیلن آتاسوزی لطیفه و ماهنى باشقا ناحیه ده نوز که بیچیمده سؤیله نیلیر.
بوخصوسيتلری نظره آلاراق شفاهی خلق ادبیاتینی ئوگر نمکده اونون مختلف روایت لرینی زمان و مکان جهتيندن نظرده دو تماق و امکان اولدوقجا اونلاری مقایسه لی صورتده تدقيق ائتمك داها مناسب در
بوایشين ال وتريشلي اولماسی ایچون شفاهی خلق ادبیاتنین آیری آیری نوعلرینی توپلاییب ثبت ائتمکده اونلارین رایج اولدیقلاری ناحيه نين وهابئله او نلاری سؤیله ین و روایت اند نلرین مشخصات و هویتی درج اندیلمه لی در هر خلقین شفاهی خلق ادبیاتی ایله یازیلی ادبیاتی آراسیندا بیر پارا فرقلندیرن علامتلر او لدغی حالدا بیرچوخ یاخینلیقلارو مشابهتلروار در .
شفاهی خلق ادبیاتی تاریخ و یارادیلیش اعتباریله داها قدیمدر بوادبیات اونو یارادان خلقین یازیسی و یازیلی ادبیاتی میدانا چیخمادان یارا نميش ومعين تكامل یولی گئچمیشدر خلقین یازیلی ادبیاتی یاراندینی زمان خلقین یازیچی شاعر و باشقا هنر خادملری نوزيارا دیجیلیقلاريندا خلق ادبياتنين الده ائتدیگی زنگین تجربه لرينه استناد ائتميشلر
خلق ادبياتنين موضوع ،مندرجه اسلوب وافاده طرزلر یندن یازیلی ادبیاتداگنیش صورتده استفاده ائدیلمیشدر بونون دنیا خلقلرینده اولدینی کیمی آذربایجان یازیلی ادبياتنين مشہور ادیب و شاعر لری ده زنگین خلق ادبیاتینا درین حرمت بسله میش وتوزئولمز اثرلرینی يارا تماقدا او نون خزینه سیندن فايدالانمیشلار بیزبونی ،نظامی خاقانی، فضولی دن تو تموش تا جليل محمد قلیزاده صابر معجز وصمد بهرنگی كيمي بويوك شاعر، یازیچی و متفکرلرین اثر لرينده كوروروك .
آزربایجان خلق ادبیاتی ایله یازیلی ادبیاتی آراسیندا محکم علاقه قارشیلیقلی تاثیر و بیری بیرینه نفوذ گوسترمه خصلتی واردر یازیچی و شاعر لرین شفاهی ادبیاتین مضمون ،فکر اسلوب وزن و افاده واسطه لرلایندن استفاده ائتدیکلری کیمی خلق ادبیاتنین ایفا چیسی اولان عاشیقلار وهابئله خلق کوتله لری نوزلری ده بوصنعتکالارین اثرلریندن استفاده ائتميش و شفاهی خلق ادبیاتی خزینه سینی غنی لشدیرمیشلر
آذربایجان شفاهی خلق ادبیاتی آذربایجان خلقنین قرنلر بویی یارا تدیفی بدیعی ياراديجيليق ارثی در بو وسعتلی و رنگارنگ بدیعی میراثی علمی صورتده پيغماق واونون مختلف نوعلرینین اوستونده تدقیقی و تطبیقی ایش آپارمان هر بیر خلقینه و تاریخینه حرمت و اعتقاد بسله ین علمی ایشچینین و علم آدامین شرفلی وظیفه سیدر آذربایجانین علمی و فرهنگی موسسه لرينين بوباره ده بويوك مسئولیت و تاریخی تعهد قارشیسیندا اولدو قلارینی هیچ زمان او نوتماق اولماز.
چوخ تاسفله کئچمیشده استبدادین آغیر بوغونتی شرایطینده و خلق پارا ديجيليغنين انكار ائدیلدیگی ایللرده شفاهی خلق ادبیاتینی توپلاماق وتدقيق ائتمك امکانی اولمامیشدر.
البتده اينديه قدر بوساحه ده گورولن ایشلر تقديره لايق لكن مسئله نین اهمیتی و ضرورتی حددینده دگیلدر بوخلق و بومی فرهنگنین توکنمز قایناغینا داها جدی یا ناشمالی اوانو گوز بیگی کیمی قورومالييق .
مطالب مرتبط
یادیما دوشدی
وطن عشقی
یورت ماهنیسی