حیات اقتصادی و معاش ترکان باستان

ترکان صحرانشین بنا به اقلیم محل زندگیشان،با چوپانی و دامداری امرار معاش می کردند.

مهمتر از همه گوسفند و اسب پرورش می دادند.از آنجا که تربیت گاو در سرزمین های مناسب برای کشاورزی مفید بود،در ابتدا در صحرا به این کار نمی پرداختند.

گاو بیشتر مخصوص قبائل هند و اروپایی بود. مغولان به تربیت خوک می پرداختند.بعد ها گاو،قاطر و شتر به صحرا وارد شد.

غذای اصلی ترکان را گوشت (اسب و گوسفند) تشکیل می داد.

ترکان گوشت را خشک کرده و به شکل کنسرو نگه می داشتند و به چینی ها نیز می فروختند.

از میان غذاها، یخنی(اشکنه) و توتماج (غذایی با نان و ماست)بسیار مورد پسند بود. مشروب آنان از زمان هون ها «قمیز» بود.

قمیز را به وسیله تخمیر شیر اسب تهیه می کردند. گوگ ترک ها نوشابه ای به نام «بئگنی» داشتند که از گندم و ارزان درست می شد.

اوغوز ها نیز «بوزا» می نوشیدند.

ارزان شیردار،پنیر و ماست،خوردنی های اصلی صحرا بودند. ماست به وسیله بلغارها به اروپا وارد شد.

اویغور ها در ترکستان،انگور کاشته و شیره و شراب درست می کردند.

صنعت

صنعت نظامی در میان ترکان در حد بالایی بود.

چرا که آنان همراه با جنگاور بودن،از قدیم در زمینه آهنگری نیز تجربه داشتند.

طلا در زمان فرهنگ آندرونوف در آسیای مرکزی پیدا شده و موجب رشد صنعت زرگری گردید.

در اسلحه سازی اشیایی چون شمشیر، سپر، نیزه، زوبین و پیکان می ساختند.

قبضه شمشیر هایشان مرصع بوده و با نقوش حیوانات و سنگهای قیمتی آراسته می شد.

در مزار ترکان باستان از چین گرفته تا رود دانوب، اشیایی چون کمربند، سگک کمر، تیردان، زره، کلاهخود و مجسمه یافت شده است.

همچنین آثار صنعتی چون زین اسب، دیگ، آفتابه، ابریق، چادرهای بزرگ، کنده کاری و خراطی نیز به همین مقدار به دست آمده است.

هون های آسیا میز، صندلی، دولاب، تخت، پرده و اتو به کار می بردند.

شهر

تركان باستان به شهر باليق میگفتند و واژة امروزی «پالچيق» نيز از همين ريشه است.

خاقانهای ترك دو سرای داشتند: يكی زمستانی و ديگری تابستانی. كاخ زمستانی در شهر بنا میشد.

كاخ تابستانی مته خان، در كنار رود «اونگين» در مغولستان كنونی در اطراف اورخون، كاخ تابستانی ائلتريش خاقان بنيان گذار پادشاهی دوم گؤگ ترك در چوغای، كاخ زمستانی او در قاراقوم و همچنين كاخ بهارة ايستمی خان رهبر حكومت گؤگ ترك غربی، در «اك داغ» و كاخ زمستانی او در ايسيق گؤل بود.

ويرانه های شهر و اردويی كه موين چور(759-747) خاقان اويغور بنا كرده بود، اكنون نيز موجود است. از شهرهای بئلنجر و سمندر متعلق به تركان خزر پيشتر سخن به ميان آمده است.

در منابع اسلامی همچون اصطخری، ابن فضلان و مسعودی، از ايتيل- خانباليق (كنار ولگا) پايتخت خزران بحث شده است.

اين شهر از آجر خام ساخته شده و در ماه های معينی از سال در آنها سكونت انجام می شد.

خانة تركان خزر بيشتر از چوب بود ولی دژ ساركل و كاخ خاقان از سنگ و آجر پخته بود.

كاخ آتيال و بلغارهای ولگا نيز از تخته بود. در ميان تركان باستان، سكونت گاه اوليه نه به صورت روستا بلكه به صورت دژ و دژشهر بود. اين شهرها از نظر نظامی و تجاری اهميت داشتند.

شهرهايی (مانند قاراجوق يا فاراب، سوت كند، آلتون تپه، يئنی كند، سايرام، جند و باشقالاری) كه در مسير سيحون در سدة دهم هجری و توسط اوغوزها بنا شدند، مركز داد و ستد بودند.

تجارت

مردمان ترك اقلامی مانند اسب، گوشت كنسرو شده، پوست، كرك و غذاهای حيوانی را به همسايگانشان فروخته و در عوض حبوبات و اشياء پوشيدنی میخريدند.

آنان برنج، ابريشم و پارچه های ابريشمی را از چين و ساير مايحتاجشان را از روم و بيزانس میخريدند.

در سنگ نوشته های اورخون اشاره شده است كه تجارت، برای رفاه مردم و استحكام دولت بسيار مهم است.

جادة ابريشم كه ميان چين و اروپا كشيده شده، موجب كشمكش و جنگهای ۱۰۰۰ ساله ميان تركان و چينی ها شده بود. هر كدام از اينها درصدد تسلط بر اين جاده بودند.

سرانجام در 751 میلادی/ 130 شمسی، مسلمانان با كمك قارلوق ها توانستند چينی ها را شكست داده و كنترل اين جاده را به دست گرفتند. پس از اين حادثه، شهرهای اويغور، قارلوق و اوغوز بيشتر رو به آبادی نهادند.

علاوه بر جادة ابريشم، جادة ديگری به موازات آن به نام «جادة ُكرك» وجود داشت. اين جاده از خزر، بلغار، اورال و جنوب سيبری گذشته و پس از عبور از كوه های آلتای- هايان به چين میرسيد.

در اين جاده، پوست حيواناتی چون سنجاب، روباه، سمور و… حمل میشد و تاجران اين جاده، تركان بلغار و اوغور بودند.

تركان باستان مقياس طول را «چيغ» يا «چيق» و مقياس وزن را «اولگو» می ناميدند.

کشاورزی و مالیه

از ميان تركان باستان، قبائل اوغور (اوغوزهای كوچ كرده به غرب) كشاورزان خوبی بوده و به تجارت نيز اهميت میدادند.

حفاريهای حوالی كوه های آلتای- سايان نشان میدهد كه در اين مناطق حبوبات كشت می شده است.

درآمد دولت از ماليات مردم و هدايا، ماليات، پول و طاليی تأمين میشد كه از دولتهای تابع دريافت می گرديد.

در ميان هون های آسيا، مأموران مخصوصی برای جمع آوری ماليات وجود داشت.

گؤگ ترك ها، خزرها، اويغورها و آوارها به مأمور مالياتی «تودون» می گفتند.

اوغوزها چنين مأمورانی را «آمغا» و يا «ايمغا» گفته و خزانة دولتی را با نام «آغيليق» بيان میكردند.

پول متداول در زمان گوگ ترک ها،«کامدو» (Kamdu) یا پارچه ابریشمی ممهور به مهر خاقان و همچنين «يارماق» يا پول فلزی بود.

بر روی پولها، «تمغا» يا نشان ترك وجود داشت.

لباس

لباس ترکان باستان از پوست گوسفند،بره،گاو،روباه و کمی قاقم و از پشم گوسفند،بز و شتر تهیه می شد.

ترکان باستان کرباس می بافتند و برای لباس کنف تهیه می کردند.

هون ها نمد و پارچه پشمی را به چینی ها می فروختند.رومیان نخستین بار پیراهن کتان را در هون ها دیدند.

کت و شلوار،لباس مخصوص صحرا بود چرا که این لباس برای سوار کار مناسب بود.

همانطور که پیشتر گفتیم این لباس در سده چهارم پیش از میلاد به چین،در سده چهارم میلادی به اروپا و در سده ششم میلادی به بیزانس راه یافته بود.

در مجسمه های اروپایی که پیش از این تاریخ ها ساخته شده،پیراهن افراد بلند بود.این تغیرات در لباس،همراه با اصلاحات نظامی در اروپا رخ داد.

ترکان به جای حلقه و چنگال از دگمه استفاده می کردند. آنان چکمه پوشیده و کلاه بر سر می گذاشتند.

شنل های مخصوص برای تابستان و زمستان داشتند.

کلاه مقامات عالی رتبه بلند تر بود.

ترکان ریش خود را می تراشیدند و سبیل و گیسو را باقی می گذاردند (شیوه اصلاح هون).

زمانی که با یک دوست مواجه می شدند، از اسب پیاده شده و کلاه خود را بر می داشتند.

هنگام سلام دادن، یک زانو را بر زمین می گذاشتند (سلام هون).

منبع : تاریخ مختصر ترک ، دکتر جواد هیئت ، ترجمه پرویز زارع شاهمرسی ، نشر پینار