تيمور در سال 1335 م/ 713 هـ در شهر كش (يا سبز) در نزديكی سمرقند زاده شد. پدرش يكی از بيگهای قبيلة ترك «بارلاس» بود.
در اين زمان تركستان در قلمرو خان نشين جغتای قرار داشت.
تيمور زمانی با برادر زنش امير حسين كوشيد و بر عليه مغولان شورشهايی ترتيب داد. سپس ميانه آنها به هم خورد و با هم درگير شدند.
اميرحسين حاكم بلخ بود. تيمور او را شكست داد و بلخ را به دست آورد. اميرحسين نيز كشته شد.
«قورولتای» (كنگره)ای كه در بلخ تشكيل شده بود، او را به اميری خواند. تيمور سپس سمرقند را گرفته و پايتخت خود كرد (1369 م/ 747هـ).
تيمور پس از امارت به سفرهای جنگی پرداخت و طی 36 سال فرمانروايی با تسخير تركستان شرقی، خوارزم، ايران، عراق، قفقاز، قپچاق، هندوستان، افغانستان و آناتولی، امپراتوری بزرگی را برپا كرد.
در اين زمان توختاميش فرمانروای دولت آلتون اردو بود. ميانه توختاميش و تيمور در ابتدا دوستانه بود ولی چون تيمور كشور جغتای را تصرف كرد، اين روابط به سردی گراييد.
تيمور از نسل چنگيز نبود و توختاميش حكمرانی او را نمی پذيرفت.
سرانجام پس از كشمكش و نبردهای بسيار، توختاميش از تيمور شكست خورد و دولت آلتون اردو از ميان رفت.
تيمور سپس به حكمرانی آل مظفر در آذربايجان پايان داده و به عراق يورش برد. او سلطان احمد جلاير را نيز از پيش رو برداشت و به هندوستان رفت (1398 م/ 776هـ).
چندی بعد به بغداد آمد چرا كه سلطان احمد جلاير دوباره به بغداد بازگشته بود. تيمور او را فراری داد و سلطان احمد به ايلدريم بايزيد سلطان عثمانی پناه برد.
تيمور بر قاراقويونلوها كه بر آناتولی و آذربايجان حاكم بودند، يورش برد و قارا يوسف فرمانروای آنها را فراری داد.
تيمور از بايزيد خواست تا سلطان احمد جلاير و قارا يوسف قاراقويونلو را به او تسليم كند.
بايزيد نپذيرفت و ايلغار سهمگين تيمور را پذيرا شد. سپاه تيمور به آناتولی سرازير شد و در آنكارا، بايزيد شكست خورده و اسير شد (1410 م).
تيمور رو به سمرقند نهاد. چندی بعد خواست تا به چين حمله برد ولی بيمار شد و در شهر اترار (فاراب) در 71 سالگی درگذشت.
امير تيمور اگرچه خود ترك بود ولی بزرگترين ضربه را به تركان به ويژه در آناتولی و روسيه وارد كرد.
او دولت آلتون اردو را از ميان برداشت و موجب شد روسها كه دير زمانی تابع تركان بودند، نيرو گرفته و تركان را تابع خود كردند. او فتح استانبول را 50 سال به تعويق انداخت.
پس از مرگ تيمور، كشمكش ميان پسران و نوه هايش آغاز شد. سرانجام شاهرخ پسر كوچك تيمور، بخش بزرگ امپراتوری را به دست آورده و 40 سال حكومت كرد.
شاهرخ پادشاهی عالم و دانش پرور بود. او كوشيد تا ويرانيهای پدر را بازسازی كند. همسر او گوهرشاد، مسجد گوهر شاد را در مشهد و مسجدی نظير آن را در هرات ساخت.
چون شاهرخ درگذشت، اولوغ بيگ جانشين او شد. او حكمرانی عادل و عالم بود. در زمان او و پدرش شاهرخ، شهر سمرقند به يك مركز بزرگ فرهنگی تبديل شد.
اولوغ بيگ مسلمانی معتقد بود و به علوم مثبت چون هيئت و نجوم بسيار علاقمند بود. او زيج اولوغ بيگ را ايجاد كرده و خود به نجوم مشغول بود. او دو سال پس از سلطنت، در توطئه ای كه پسرش عبداللطيف نيز در آن دست داشت، كشته شد (1449 م).
علی قوشچی دوست و همكار اولوغ بيگ، به استانبول گريخت و در آنجا نظرات علمی دوستش را به رشته تحرير درآورد.
سلطان حسين بايقرا از فرمانروايان تيموری، شهر هرات را پايتخت خود كرده و آنجا را به مركز علم و ادب تبديل نمود. دوست گرانقدر او امير عليشير نوايی بنيانگذار و حامی مكتب هرات بود.
در 1501 م. محمدخان شيبانی از خاندان شيبانيان و از نسل باتو، سمرقند را گرفته و خان نشين ازبك را تشكيل داد.
اين به معنای پايان حكومت تيموريان بود.
منبع : تاریخ مختصر ترک ، دکتر جواد هیئت ، ترجمه پرویز زارع شاهمرسی ، نشر پینار
مطالب مرتبط
تورکولوژی: تاریخ و فرهنگ ترکان
آلتین اردو
ایلخانیان