بررسی ادعای کرد بودن یزدانیار ارموی

مهدی خیری

ادعای یکی از صفحات تاریخ کردی مبنی بر وجود قبری قدیمی از کردها در ارومیه و همچنین جعل هویت یزدانیار ارموی (از بزرگان تصوف) با نسبت دادن اصالت کردی به او، انگیزه‌ای شد تا در این زمینه توضیحاتی ارائه نمایم.

پیج مذکور مدعی است «ابونصر سراجی» در کتاب «اللمع فی التصوف» در شرح حال بن یزدانیار وی را با لقب «الکردی الصوفی الارموی» و «الکردی الصوفی» معرفی می کند.

با مراجعه به کتاب مذکور و در باب «فی ذکر ابی بکر علی بن الحسین بن یزدانیار (یازدانیار)» چنانچه در تصویر کتاب نیز مشاهده می فرمایید هیچ اثری از عبارت «الکردی الصوفی الارموی» و «الکردی الصوفی» در توصیف یزدانیار وجود نداشته و ادعاها در این خصوص خلاف واقع مطرح شده است.

عبارت الکردی الصوفی در بابی مجزا بنام «باب فی ذکر آداب المرضی فی مرضهم» و صرفا با عبارت الکردی الصوفی بدون هیچگونه اشاره به الارموی و ارومیه ای بودن الکردی الصوفی بیان شده است که دلالتی مستقیم بر یزدانیار و شهر او ندارد و میتواند هر کدام از رجال تصوفی که در این کتاب معرفی شده یا نشده نیز باشد.

طبق متن کتاب الکردی الصوفی به مدت شش ماه در شهر فید بیمار بوده و رفتار عجیب او (برگرداندن کرم به محل زخم های بدنش) به عنوان نمادی از تسلیم در برابر تقدیر الهی ذکر شده است.

در منابع جغرافیایی تاریخی، «فید» نام شهری در مسیر حج عراق به حجاز (بین کوفه و مکه) بوده است که در پاورقی همین کتاب نیز ذکر شده است.

در متون و کتب مشهور دیگر تصوف نیز هیج اشاره ای به هویت کردی یزدانیار نشده است برای مثال :

در صفحه 26 کتاب التعرف لمذهب اهل التصوف نوشته کلابادی، بعنوان قدیمی‌ترین منبعی که نام ابن یزدانیار آورده شده‌است ، هیچ اثری از الکردی یا هویت کرد یزدانیار وجود ندارد.

در  جلد 10 کتاب حلیه الاولیا و طبقات الاصفیا صفحه 363 نوشته ابونعیم ، یزدانیار به صورت «الحسین بن علی بن یزدانیار» قید شده و هیچ پسوند و پیشوند و اشاره ای از کرد بودن وی وجود ندارد.

الرساله القشیریه از عبدالکریم بن هوازن قشیری ، صفحه 210 در بخش «و منهم ابوبکر الحسین بن علی بن یزدانیار» از وی و شهرش ارومیه نام برده اما هیچ عبارتی در خصوص کرد بودن وی در این کتاب وجود ندارد.

در صفحه 205 کتاب نفحات الانس از جامی در بخش «ابوبکر یزدانیار ارموی ، رحمه الله تعالی» هیچ دلالتی بر کرد بودن وی وجود ندارد.

در مجلد اول کتاب الطبقات الکبری صفحه 206 نوشته شعرانی ، در بخش «و منهم ابوبکر الحسین بن علی بن یزدانیار رحمه الله تعالی آمنین» در خصوص یزدانیار مطالبی ذکر می شود اما هیچ اشاره ای به کرد بودن وی نشده است.

در مجموعه رسائل فارسی خواجه عبدالله انصاری نیز به تصوف و ارومیه ای بودن یزدانیار اشاره شده اما هیچ قیدی در خصوص کرد بودن وی وجود ندارد.

اما عبارت جعلی یزدانیار الکردی الصوفی الارموی از کجا پدید آمده است؟

عبارت الکردی الصوفی الارموی را قزوینی (استاد زبان و ادبیات فارسی متوفی 1328 شمسی) به عنوان حواشی و اضافات بر کتاب جنید شیرازی در صفحه 512 و 514 نوشته است. علیرغم اینکه جنید شیرازی در صفحه 159 کتاب «شَدالازار فی حط‌الاوزار عن زوارالمزار» عبارت «امسیت کردیا و اصبحت عربیا» را به «الشیخ ابوعبدالله المشتهر ببابویی» نسبت داده است ، اما قزوینی ادعا می نماید این عبارت را یزدانیار گفته است.

قزوینی همچنین ادعا می نماید که در کتاب اللمع، یزدانیار به صورت «الکردی الصوفی الارموی» قید شده که چنین عبارتی صحت نداشته و چنانچه در تصویر کتاب مشاهده فرمودید الکردی الصوفی مورد نظر فاقد پسوند الارموی بوده و به دلیل اینکه نام یزدانیار در این بخش نیامده ربطی به یزدانیار نیز ندارد، از سویی الکردی الصوفی مورد اشاره وی در شهر فید بوده که طبق گفته معجم البلدان این شهر بین کوفه و مکه می باشد.

پس از قزوینی این عبارت را زرین‌کوب (استاد زبان و ادبیات فارسی متوفی 1378 شمسی) در صفحه 128 کتاب «جستجو در تصوف ایران»، عنوان نموده و گفته «وی بر حسب روایات مشهور ارموی بود ، و او را غالبا به نام الکردی الصوفی الارموی می خواندند» اما چنانچه از کتب معتبر نقل نمودیم این ادعای آقای زرین کوب صحت نداشته و در هیچکدام از منابع اشاره شده چنین عبارتی وجود ندارد و مستندات تاریخی آن را تأیید نمی‌کنند.

چنانچه ملاحظه نمودید عبارت جعلی الکردی الصوفی الارموی در دهه های اخیر ایجاد شده و مبنای تاریخی ندارد ، این دوره مصادف با تاریخ سازی فرمایشی رضاخانی برای کردها بوده است ، بر اساس اطلاعات به دست آمده از مکاتبات دوره پهلوی کتاب هایی مانند مردوخ کردستانی، غلامرضا رشید یاسمی و مینورسکی در خصوص کردها به دستور رضاشاه پهلوی تالیف شده اند.

بنابراین ادعای کردی بودن یزدانیار ارموی فاقد پایه‌های تاریخی معتبر است و ردپای آن تنها به تحریفات دوره معاصر (به‌ویژه در آثار قزوینی و زرین‌کوب) و اهداف سیاسی عصر پهلوی بازمی‌گردد.