هیتی‌ها زمانی نیروی مسلط در جهان باستان بودند. آنها جنگجویانی بی‌باک، دیپلمات‌هایی ماهر و معمارانی استاد بودند که با امپراتوری‌هایی مانند مصر به رقابت برخاستند و خاور نزدیک را دگرگون کردند.
اما با وجود قدرت و نفوذشان، میراث آنها برای قرن‌ها به فراموشی سپرده شد، زیر ویرانه‌ها مدفون گردید و از یاد زمانه محو گشت.
هیتی‌ها مردمانی باستانی از آناتولی بودند که امپراتوری قدرتمندی در منطقهٔ ترکیهٔ امروزی بنا نهادند. آنها حدود سال ۱۶۰۰ پیش از میلاد ظهور کردند و نقشی کلیدی در سیاستِ عصر برنز ایفا نمودند.
پایتخت: هاتوشا
هاتوشا، واقع در نزدیکی بوغازکالا امروزی در ترکیه، پایتخت هیتی‌ها بود. این شهر با دیوارها و دروازه‌های سنگی عظیم محصور شده بود و معابد، کاخ‌ها و بایگانی‌هایی را در خود جای می‌داد که اطلاعات ارزشمندی از زندگی هیتی‌ها را آشکار می‌کنند.
تمدن جنگاوری
هیتی‌ها جنگجویانی شکست‌ناپذیر بودند. نوآوری‌های نظامی آنان شامل استفاده از سلاح‌های آهنی و تاکتیک‌های پیشرفته ارابه‌رانی می‌شد که به آنان در تسلط بر رقبای آناتولی و خاور نزدیک کمک کرد.
زبان و خط هیتی
خط هیتیان نخست هیروگلیف و بعدها میخی بود ، آنان به زبان التصاقی خود می نوشتند.
نبرد کادش
نبرد کادش که حدود سال ۱۲۷۴ پیش از میلاد میان هیتی‌ها و مصر تحت فرمان رامسس دوم رخ داد، یکی از بزرگترین نبردهای ارابه‌ای تاریخ بود. این نبرد به نخستین پیمان صلح ثبت‌شده در تاریخ انجامید.
پیمان هیتی-مصری
پس از سال‌ها درگیری، هیتی‌ها و مصریان پیمان صلحی امضا کردند. نسخه‌هایی از این پیمان در هاتوشا و مصر یافت شده‌اند که آن را به قدیمی‌ترین توافقنامه دیپلماتیک بین‌المللی شناخته‌شده تبدیل می‌کند.
قلب آناتولی
امپراتوری هیتی از آناتولی مرکزی امتداد می‌یافت و تا شمال سوریه و میان‌رودان گسترش داشت. آنها مسیرهای تجاری کلیدی را کنترل می‌کردند و به پلی بین شرق و غرب تبدیل شدند.
ریشه‌های مرموز
« از هیت ها اطلاعاتی تا 1840 نبود ، ولی حالا معلوم شده که اینها در حدود 1700 قبل از میلاد دولتی در آسیای صغیر تشکیل کرده بودند و هزارسال این دولت دوام داشت ، تا بالاخره در قرن هفتم قبل از میلاد بدست آشوری ها منقرض شد». پیرنیا ، حسن ، ایران باستان ، جلد 1 صص 48-49
زبان و خط هیتی
خط هیتیان نخست هیروگلیف و بعدها میخی بود ، آنان به زبان التصاقی خود می نوشتند.
قانون حقوقی هیتی
قوانین هیتی‌ها برای زمان خود پیشرو محسوب می‌شدند و بر جبران خسارت به جای مجازات تأکید داشتند. این قوانین موضوعاتی از دزدی و ازدواج تا حقوق حیوانات و آیین‌های معابد را پوشش می‌دادند.
مجمع خدایان
هیتی‌ها چندخدایی بودند و مجموعه گسترده‌ای از ایزدان را پرستش می‌کردند. دین آنان ترکیبی از عناصر بومی و خارجی بود و خدایان توفان، الهه‌های خورشید و ارواح جهان زیرین نقش محوری داشتند.
خدای توفان
ایزد بزرگ آنان، تارخونت (یا تشوب)، خدای توفان بود که نماد قدرت سلطنتی، جنگ و آب‌وهوا به شمار می‌رفت—موضوعاتی حیاتی برای جامعه‌ای کشاورزی و نظامی‌گرا.
جهان بینی دینی هیتیان بطور کلی مبتنی بر پرستش نیروهای طبیعت ، یعنی نوعی شامانیزم (شمنیزم) بود. از آنجائیکه تصورات دینی آنان تحت تاثیر باورهای دینی سومر و اکد بود ، لذا برخی از خدایان بابلی را نیز می پرستیدند.
پادشاه سوپیلیولیومای یکم
سوپیلیولیومای یکم، یکی از بزرگترین پادشاهان هیتی، قلمرو امپراتوری را به شکلی چشمگیر گسترش داد و در سیاست خاور نزدیک در سده ۱۴ پیش از میلاد نقشی کلیدی ایفا کرد.
نامه تاواگالاوا
این نامه دیپلماتیک مشهور بین پادشاهی هیتی و یونانیان میسنی، نشان‌دهنده دخالت آنان در امور اژه است و نگاهی نادر به روابط بین‌المللی عصر برنز ارائه می‌دهد.
زنان در جامعه هیتی
زنان هیتی از حقوق قانونی بیشتری نسبت به بسیاری از فرهنگ‌های باستانی برخوردار بودند. ملکه‌هایی مانند پودوهپا قدرتمند، باسواد و تأثیرگذار در عرصه سیاست و امور مذهبی بودند.
ملکه پودوهپا
پودوهپا، همسر هاتوسیلی سوم، کاهنه اعظم و دیپلماتی توانا بود. او با خانواده سلطنتی مصر مکاتبه می‌کرد و در اوج قدرت امپراتوری، در شکل‌دهی به سیاست خارجی نقش داشت.
اقتباس‌گران فرهنگی
هیتی‌ها عناصر فرهنگی میان‌رودان، هوریان و مصریان را اقتباس و تطبیق می‌دادند. اسطوره‌شناسی، هنر و قوانین آنان بازتاب‌دهنده این رویکرد التقاطی است.
شگفتی‌های معماری
معماری هیتی شامل شهرهای مستحکم، دروازه‌های تشریفاتی و شیرهای سنگی عظیم بود. آنان کاخ‌های گسترده با تالارهای ستون‌دار و سیستم‌های آبی پیچیده نیز می‌ساختند.
نقوش برجسته صخره‌ای و کتیبه‌ها
حجاری‌هایی مانند آثار یازیلیکایا، خدایان هیتی را در حال تشریفات نشان می‌دهند. این نقوش مقدس صخره‌ای، هنر و مذهب را درهم می‌آمیختند و بینشی ارزشمند از باورها و نمادشناسی سلطنتی آنان ارائه می‌کنند.
بایگانی سلطنتی هاتوشا
هزاران لوح گلی یافت‌شده در بایگانی هاتوشا، پیمان‌ها، متون مذهبی و اسناد حقوقی را ثبت کرده‌اند. این نوشته‌ها گنجینه‌ای برای درک تمدن هیتی محسوب می‌شوند.
مبتکران آهن؟
اگرچه هیتی‌ها نخستین استفاده‌کنندگان آهن نبودند، اما از پیشگامان تولید نظام‌مند ابزار و سلاح‌های آهنی به شمار می‌رفتند که برتری فناورانه‌ای در جنگ به آنان می‌داد.
فروپاشی امپراتوری
حدود ۱۲۰۰ پیش از میلاد، امپراتوری هیتی در جریان فروپاشی عصر برنز سقوط کرد که احتمالاً به دلیل تهاجمات، قحطی و منازعات داخلی بود. پایتخت آنان رها شد و قرن‌ها فراموش گردید.
میراث نوهیتی‌ها
پس از سقوط هاتوشا، دولت‌های کوچک هیتی در شمال سوریه پابرجا ماندند. این پادشاهی‌های نوهیتی، فرهنگ هیتی را حفظ کردند و تا عصر آهن ادامه یافتند.
کشف دوباره در سده ۲۰
تمدن هیتی تا سده ۲۰ میلادی ناشناخته باقی ماند، تا زمانی که باستان‌شناسان هاتوشا را کشف و خط میخی هیتی را رمزگشایی کردند و انقلابی در درک ما از تاریخ عصر برنز ایجاد شد.
حلقه‌ای از زنجیره اقوام آسیای میانه
صاحب نظران ، قاطعانه اذعان می دارند که اقوام هیتی نیز همچون سومریان و ایلامیان از آسیای میانه برخاسته و نخستین ساکنان و بوجود آورندگان تمدن در آناتولی کنونی بوده اند.
تجارت و دیپلماسی
هیتی‌ها بازرگانان و دیپلمات‌های زیرکی بودند که در فلزات، منسوجات و اسب تجارت می‌کردند. آنان روابط پیچیده‌ای با مصر، آشور و یونان میسنی برقرار کردند.
مذهب و آیین
آیین‌ها در زندگی هیتی‌ها نقشی محوری داشتند و اغلب شامل قربانی حیوانات و ضیافت می‌شدند. جشن‌های فصلی برای جلب رضایت الهی و تضمین ثبات در کشاورزی و سیاست برگزار می‌گردید.
نماد عقاب دو سر
باور بر این است که نماد عقاب دو سر از هیتی‌ها سرچشمه گرفته و بعدها به نمادی ماندگار در امپراتوری‌هایی مانند سلجوقیان ، بیزانس و امپراتوری روم تبدیل شد.
گنجینه‌های زبانی
بایگانی‌های هیتی شامل متونی به چندین زبان از جمله اکدی، سومری و هوریانی بود که جهان چندزبانه و چندفرهنگی آنان را به نمایش می‌گذارد.
تمدنی احیا شده
هیتی‌ها که روزی فراموش‌شده بودند، اکنون به عنوان قدرتی بزرگ در عصر برنز شناخته می‌شوند. دستاوردهای آنان در حقوق، زبان و دیپلماسی همچون گوهری تاریخی، پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ را مجذوب خود می‌کند.
منابع:
(National Geographic) (Britannica) (UNESCO World Heritage Centre) – ترجمه از ائل اوبا
مطالب مرتبط
نسخه‌های خطی علمی آذربایجان قرون وسطی در کتابخانه واتیکان
تاسیس بیمارستان در دارالفنون
چگونه تهران پایتخت شد؟