یر باییركو

طبق اطلاعاتی كه منابع چینی می دهند ، یر باییركو از 9 شاخه تشكیل شده است .

( لیو .مو . تسایی . ج2 ،‌ ص 592 )

می دانیم كه درمیان تركها و مغول ها عدد 9 عددی مقدس بوده است .

به همین دلیل ضمن مشخص كردن شماره شاخه های اقوام ، بدون شك اتصاف 9 به اقوام از اهمیت زیادی برخوردار بوده است .

اویغورها 10 شاخه بودند . ( اون اویغور ) منابع چینی می نویسند اویغورها از 9 شاخه تشكیل شده اند و نام 9 شاخه را نیز ذكر می كنند .

با چنین توصیفی توضیح این مسئله كه چرا مولفین اسلامی به اویغورها ( توقوز اوغوز ) می گفته اند كار آسانی خواهد بود .

نوشته شده است كه آنها در كرولن علیا مسكن داشته اند ، اما از سخنان بیلگه خاقان چنین استنباط می شود كه یر باییكوها در ناحیه دور افتاده ای در شمال سكونت داشته اند ،

با توجه به این اظهارات به نظر می رسد مساكن آنها در محدوده دریاچه بایكال بوده باشد .

در راس باییركوها فرماندهی با عنوان اولوغ اركین قرار داشت . به علت اقدامات خصمانه اولوغ اركین (‌او دشمن شد ) بر او یورش آورده ( محتملا در سال 708 م. )‌ در محل دریاچه تورغی یارغو سركوب شد .

با اینكه اولوغ اركین با تعداد كمی از اطرافیان خود فرار كرده بود ولی اسب سفید او بدست كؤل تگین افتاد .

كؤل تگین در جنگ با قرغیزها در سال 709 م. آن اسب سفید باییركو را سوار شد ولی اسب از ناحیه ران زخم برداشت . ( ارخون ص 44 – 46 )

یر باییركوها كه در سال 715 م. شاهد شورش و عصیان برخی اقوام بودند سر به شورش گذاشتند .

قاپقان خاقان خود به تنهایی رو به سوی آنها لشگر كشید و در سواحل رودخانه توغلا آنها را به تحمل شكست سختی وا داشت . ( 716 م. )

منتها در مسیر بازگشت به همراه تعداد كمی از سربازانش در نتیجه یك حمله غافلگیرانه باییركوها زندگی خود را از دست داد .

22 تموز ( 716 م. ) باییركوها بصورت قومی ضعیف به زندگی خود ادامه دادند و پس از مرگ ترك ها تابعیت اویغورها را پذیرفتند .

در قرن 11 در میان اقوام ساكن در شرق جهان ترك قومی نیز بنام یاباقو وجود داشت .

حتی این قوم تحت فرماندهی بوقا بودراچ به سرزمین قره خانیان یورش آوردند ولی شكست خورده و بوقا بورداچ نیز به اسارت افتاد .

برخی زبان شناسان ، كه نویسنده با آنان ملاقات داشته عقیده داشتند كه واژه یاپاقو محتمل است كه از كلمه یر باییكو مشتق شده باشد .

اگر این نظریه درست باشد بعدها یر باییكوها تحت نام یاباقو و در نتیجه رانش از جانب سایر اقوام اجبارا رو بسوی غرب كوچ كرده و در مرزهای شمال شرقی سرزمین قره خانیان ساكن می شوند .

به نظر می رسد شكست از قره خانیان موجودیت آنها را به خطر انداخته باشد . زیرا بعد از این واقعه در منابع نامی از این قوم به میان نمی آید .