جلال قلیزاده مِزِرجی
ائل اوبا – الفبای امروزین زبان ترکی درایران ، همچون زبان فارسـی ، برگرفتـه از الفبـای عربی می باشد.
این الفبا درعین این که خط و پیوند فرهنگی مـشترک میـان سـه قـوم بزرگ دنیای اسلام (عرب، فارس وترک) از زمان ظهور دین شریف اسـلام تـا قـرن اخیر بوده است و میراث و یادگار فرهنـگ وتمـدن مـش ترک مـیباشـد، بـا توجـه بـه دلایل مندرج درفصل قبل، برای نگارش زبان ترکی دارای نواقصی هم می باشـد.
به هرحـال تعـداد حـروف زبـان ترکی همچون فارسی با رسم الخط عربی شـامل 32 حـرف مـیباشـد کـه بـه ترتیـب عبارتند از:
آ،الــف،ب،پ،ت،ث،ج،چ،ح،خ،د،ذ،ر،ز،س،ش،ص،ض،ط،ظ،ع،غ،ف،ق، ک،گ،ل،م،ن،و،ه،ی.
نکات مورد توجه دراین زمینه:
1 .درمورد حرف «ژ» ذکر این نکته الزامیست که زبان ترکـی فاقـد حـرف «ژ» است و هیچ کلمه ای درزبان ترکی دارای حـرف «ژ» نمـیباشـد و لغـات دارای حرف «ژ» لغات دخیل از فارسی و لاتین هستند.
تبصره:
الف) درزبان گفتاری بعضاّ کلماتی نظیر آج Āc : گرسـنه؛ درهنگـام تلفـظ بـه صورت ” آژ” هم تلفظ می شوندکه از قاعده بالا مستثنی هستند.
ب) کلمات دخیل از زبانهای دیگر کـه دارای حـرف «ژ» هـستند دربعـضی از مناطق درزبان گفتاری تبدیل به «ج» شده است، مثال: ژاپن= جاپن؛ ژاکت=جاکت
2 .حرف «ق» در نزد بسیاری از اقوام ترک، در زبان گفتاری به صـورت «گ» تلفظ می شود.
نکته: جهت اطلاع، حرف «ق» درزبان ترکی استانبولی (ترکیه) به صـورت K نوشته می شود.
3 .حروف مخصوص زبان عربـی نظیـر: ث، ذ، ص، ض، ط، ظ، ع و… فقـط درکلمات دخیل از زبان عربی کاربرد دارند و لغـات ترکـی بـا ایـن حـروف نگاشـته نمی شوند.
مصوت ها
همان طور که می دانیم زبان عربی و فارسی دارای 6 مصوت بلنـد وکوتـاه (آ،او، ای، اَ، اِ، اُ) برای تلفظ حروف می باشند، اما درزبان ترکی افزون براین 6 مـصوت؛ 3 مصوت دیگر نیز وجود دارد که مخصوص زبان ترکی است و تلفظ آنها برای غیر ترکان در آغاز تاحدودی دشوار می باشد.
مصوت های 9 گانه زبان ترکی :
مصوت های مشترک زبان فارسی، عربی، ترکی | مصوت های مختص زبان ترکی | ||||
1 | آ (Ā) | 4 | اَ (A) | 7 | اؤ (Ö) :(صدای ترکیبی از ع واُ ) |
2 | او (U) | 5 | اِ (E) | 8 | او (Ü) :(صدای ترکیبی بین ای واو ) |
3 | ا ی (İ) | 6 | اُ (O) | 9 | ای (I) :(صدایی بین ای و اِ ) |
و در اینجاست که یکی از مشکلات بزرگ نگارش زبان ترکی با خط عربـی نمایان می شود؛ بدین معنی که خط عربـی یـک خـط غیـر فونتیـک اسـت و نمـایش صداها (مصوت ها) درکلمات امکان پذیر نمی باشد و درصـورت عـدم اعـراب گـذاری می توان کلمات را به صورت های مختلفی خواند.
دراینجا تنها سابقه ذهنی و یـادگیری قبلی خواننده است که حکم می کند چه باید بخواند یا چه نخواند . حال باتوجه به اینکه خط عربی برای نمایش مصوتهای 6 گانه خـود نیـز درعربـی و فارسـی بـا مـشکل مواجه است چطور می توان مصوت های 9 گانه زبان ترکی را بـا ایـن خـط نـشان داد؟
برخلاف آن در الفبای لاتین همان طور که درفصل قبل نیز به تفصیل بدان اشاره شـد، مصوت ها نیـز مثـل حـروف صـامت قابـل نمـایش هـستند و باعـث مطالعـه ویـادگیری آسان تری خصوصاً جهت زبان ترکی می شوند.
نمونه مثالهایی جهت مصوتهای 9 گانه زبان ترکی با هر دو خط:
ردیف | مصوت های نه گانه زبان ترکی | 1 | 2 | 3 | |||
ترکی | فارسی | ترکی | فارسی | ترکی | فارسی | ||
1 | آ (Ā) | آل
Āl |
بخر،بگیر | آچار
Āçār |
کلید | آچیق
Āçıq |
باز،… |
2 | اَ (A) | ال Al | دست | گل Gal | بیا | ارکک
Erkak |
مذکر |
3 | اِ (E) | ائل El | ایل،طایفه | التیEltı | جاری (زن برادر شوهر) | ارتهErta | صبح زود |
4 | او (U) | دوز Duz | مک | اوچUç | پروازکن | سوزSuz | از صافی بگذران |
5 | او (Ü) | دوز Düz | درست ، صحیح | اوچÜç | سه | اوزلو Üzlü | پُررو |
6 | اُ (O) | اون On | ده (10) | اولOl | باش | قول Qol | دست ، بازو |
7 | اؤ (Ö) | گؤز Göz | چشم | اولÖl | بمیر | سؤزSöz | حرف، سخن |
8 | ا ی (İ) | ایت İt | سگ | ایپک İpak | ابریشم | ایشİŞ | کار، شغل |
9 | ای (I) | قالین Qālın | ضخیم | آداخلی
Ādāxlı |
نامزد | قاپی Qāpı | در |
این گونه موارد و بسیاری از این نمونـه هـا ، هرچنـد بـا الفبـای عربـی بـه یـک صورت نوشته مـی شـوند ولـی در تلفـظ و معنـی تفـاوت دارند ،کـه درنتیجـه نگـارش و مطالعه زبان ترکی با الفبای لاتین در مجموع راحت تر و بهتر است .
بـه هر جهـت بـاتوجه به آشنایی ترکان ایران با رسم الخط عربی و تمدن و فرهنـگ شـکل گرفتـه بـا این خط درایران ، الفبای عربی در زبان ترکی ایرانی به صورت یک اصل جدا نشدنی در آمده و می بایست سعی شود تا اشتباهات و ایهامات تلفظی به هر طریقـی ( اعـرابگذاری و یا فونتیک نگاری) به حداقل برسد.
آشنایی با زبان ترکی خراسانی ، مولف : جلال قلیزاده مِزِرجی ، نشر : دامینه
مطالب جالب
دانلود فرهنگ جغتايي – فارسي
مقایسه واژگان و ذخیره اصلی لغوی زبان های ایلامی ، سومری ، ماننایی و ترکی
بررسي چند معنايي در زبان تركي آذربايجاني