هایلان توروگ ها

در سده پنجم میلادی در آذربایجان شمالی  ” خایلان توروگ ها  ” و یا  ” هون ها  ” سکونت داشتند.  براساس منابع ارمنی پادشاه آنان  ” آران  ” نام داشت.  به نوشته منابع ، ترک ها جزو اتحادیه طوایف هون بودند که در اواسط سده پنجم قبل از میلاد در قفقاز شمالی می زیستند.

سیدوف نشان می دهد که واژه  ” هایلان  ” در زبان های ترکی باشقیردی و اوغوزی به معنی  ” برگزیده  ” و  ” محترم  ” بوده است.  بدین ترتیب هایلان ترک به معنی ترکان محتشم می باشد.

تورکوت ها

تورکوت ها طوایفی بودند که با  ” تِلل  ” ها می زیستند.  از این دو قوم  ” تِلل  ” ها از اتحادیه هون جدا شده و دچار سختی و مشقت شدند. لیکن تورکوت ها زندگی در کنار هون ها را ترجیح دادند.  تورکوت ها در دامنه های کوه های آلتای می زیستند و پیشه آنها آهنگری و تا حدودی نیز دامداری بود.

بدین ترتیب اگر چه قوم ترک با این نام ( ترک ) بصورت عام از دوران باستان پس از میلاد یعنی از عهد دولت گؤی ترک بدینسو معروف گشته لیکن واژه ترک از قرن 14 قبل از میلاد شناخته است.

بون ترک ها

به نوشته میرعلی سیدوف  ” بون ترك  ” ها در سده چهارم قبل از میلاد در آذربایجان و سرزمین های مجاور آن می زیسسته اند.  به گفته وی در کتابی بنام  ” کارتلینی نین مراجعتی  ” قید شده است که وقتی اسکندر پسران  ” لوتا  ” را به فرار وا داشت با  ” بون ترک  ” های خشمگین مواجه شد. آنان در سواحل رودکر می زیستند و در چهار شهر سکونت داشتند و  ” بون ترک  ” و یا  ” بون توروگ  ” ها نامیده شده اند.

محقق گرجی  ” ی . س . تاکایشیویلی  ” این قبایل را ترک دانسته و می نویسد : « بون ترک ها یا ترکان و یا تورانیانند.» محمدوف ، آلتای ، اوغوز سلطنتی ، باکی 1992 ، ص 156 آکادمیسین مار  ” بون ترکها  ” را به معنی  ” ترکان محلی  ” دانسته است.

برخی دیگر از محققان نیز این نام را  ” هون ترک  ” دانسته اند.  دانشمندان گرجی تفاوتی میان  ” بون ترک  ” ها و  ” قپچاق  ” ها نمی بینند. این نیز امری کاملا طبیعی است چرا که زبان ، عادات و رسوم ، اعتقادات دینی ، شیوه زندگی و … این هر دو قوم یکی بود.  هر دوی این اقوام ترک بودند.

به نوشته میر علی سیدوف در برخی زبانهای ترکی از جمله در زبان ترکی کومان ، قیرغیز ، تاتار و قاراقیرغیز ، واژه « بون » به معنی  ” نسل ، نژاد  ” بود.  بدین ترتیب  ” بون ترک  ” به معنی نسل و نژاد ترک بوده است.

از اینرو نیز ئر میان ترکان اتنونیم هایی چون « بون سووار » ( نسل سووار = سابیر ) ،  ” بون قپچاق  ” ( نسل قپچاق ) ،  ” بون اوغوز  ” ( نسل اوغوز ) وجود داشت.  بنابراین اقوامی با نام ترک در دوران پیش از میلاد هم در آذربایجان شمالی و هم در آذربایجان جنوبی سکونت داشته اند.

منبع : کتاب تاریخ دیرین ترکان ایران ، نویسنده : پروفسور محمدتقی زهتابی ، ترجمه : علی احمدیان سرای ، نشر اختر تبریز