نشریه الکترونیکی ائل اوبا

و من آیاته خلق السّموات و الأرض و اختلاف ألسنتکم و ألوانکم إنّ فی ذلک لآیات للعالِمین

جغرافیای آذربایجان ؛ شهرهای ارومیه ، خوی ، اشنویه و سلماس در منابع تاریخی


لینک مطلب : http://eloba.ir/?p=9263

شاهدانی از اعصار گذشته برای نام آذربایجان غربی

مهدی خیری

آذربایجان، سرزمینی کهن با تاریخی غنی و پرفراز و نشیب ، همواره مهد تمدن‌ها و فرهنگ‌های گوناگون بوده است. در گذر زمان، نام این خطه زرخیز در کتب و رسائل تاریخی بارها و بارها ذکر شده و گواه قدمت و اصالت آن گشته است.

در این میان، برخی کتاب‌های نفیس و ارزشمند چون “تقویم البدان” اثر ابوالفداء عمادالدین اسماعیل بن نورالدین علی بن محمود ایوبی ، “مسالک الممالک” اثر ابراهیم بن محمد اصطخری ، “معجم البلدان” اثر یاقوت حموی و “فتح الباری” اثر ابن حجر عسقلانی ، گنجینه‌ای گرانبها از اطلاعات تاریخی و جغرافیایی را در اختیار ما قرار می‌دهند.

در این کتب که مشتی از خروارها منابع تاریخی است ، نام شهرهای آذربایجان همچون اشنویه، خوی، ارومیه و سلماس، که بدون تغییر و تحریف باقی مانده اند ، به عنوان بخشی از سرزمین پهناور آذربایجان ذکر شده است.

بررسی این اسناد کهن، دریچه‌ای به سوی گذشته پرفراغ آذربایجان غربی می‌گشاید و حقایقی انکارناپذیر را در مورد نام و هویت این استان آشکار می‌کند. با انتشار تصاویر این کتاب‌ها و مروری بر محتوای آنها، می‌توان سفری در تاریخ پرفراز و نشیب آذربایجان رقم زد و گامی در جهت شناساندن هرچه بیشتر آن برداشت.

در کتاب تفویم البلدان صفحه 453 ، شهرهای سلماس و خوی و ارومیه جرو حدود آذربایجان ذکر شده اند.

 

در صفحه 181 و 182 کتاب مسالک الممالک اصطخری نیز ارومیه و خوی و سلماس و اشنویه جزو شهرهای آذربایجان ذکر شده است.

ب

فامّا أذربيجان فانّ اكبر مدينة بها أردبيل و بها المعسكر و دار الامارة و هى مدينة تكون ثلثى فرسخ فى مثلها و عليها سور فيه ثلاثة ابواب و بناؤها الغالب عليه الطين و هى مدينة خصبة و اسعارها رخيصة و بها رساتيق و كور و بها جبل نحو فرسخين يسمّى سبلان عظيم مرتفع  لا يفارقه الثلج شتآء و لا صيفا و لا يكون به عمارة و تلى اردبيل فى الكبر المراغة و كانت فى قديم الايّام المعسكر و دار الامارة و المراغة نزهة جدّا خصبة كثيرة البساتين و الرساتيق و الزروع و كان عليها سور خرّبه ابن ابى الساج ثمّ تلى المراغة فى الكبر أرمية و هى مدينة نزهة كثيرة الخير رخيصة الاسعار على شطّ بحيرة الشّراة و امّا الميانج و الخونج و أجن و داخرّقان و خوىّ‌ و سلماس و مرند و تبريز و برزند و ورثان و موقان و جابروان و أشنه فانّها مدن صغار متقاربة فى الكبر ، …

در مجلد اول کتاب معجم البدان ، صفحه 201 شهر اشنویه را جزو آذربایجان ذکر نموده است.

أُشْنُهُ:

بالضم ثم السكون، وضم النون، وهاء محضة: بلدة شاهدتها في طرف أذربيجان من جهة إربل، بينها وبين أرمية يومان وبينها وبين إربل خمسة أيام

در کتاب معجم البلدان یاقوت حموی ، مجلد اول ، ص 128 با ذکر اسامی شهرهایی مشهور آذربایجان از جمله ارومیه ، خوی و سلماس می نویسد:

حد اذربایجان از مشرق برذعه و از مغرب ارزنجان ، و از شمال بلاد دیلم و گیلان و طارم است. سرزمینی گسترده است و بزرگترین شهرهای نامبردارش تبریز است که امروز قصبه آن به شمار می آید. در گذشته قصبه آن مراغه بود و از شهرهای آن خوی ، سلماس ، ارومیه ،اردبیل ، مرند ، و جز آن است. کشوری گرانمایه و مملکتی بزرگ است که بیشتر آن کوهستان است ، دژهای بسیار و خواربار فراوان و میوه های گوناگون دارد. من سرزمینی با این همه باغستان و چشمه سار ، و پرآب ندیده ام.

در کتاب فتح الباری ابن حجر عسقلاني مجلد نهم صفحه 22 : از شهر ارومیه با عبارت «أُرْمِيَّةُ وَالنِّسْبَةُ إِلَيْهَا أُرْمُوِيٌّ وَهِيَ بَلْدَةٌ أُخْرَى مِنْ بِلَادِ أَذْرَبِيجَانَ» نام برده و آن را دیگر شهرهای آذربایجان ذکر می کند.

این اسناد تاریخی که بعنوان نمونه ذکر گردیدند ، گواهی روشن بر قدمت و اصالت نام آذربایجان غربی و هویت فرهنگی غنی این خطه است. نامی که ریشه در اعماق تاریخ دارد و همواره بر هویت آذربایجانی این سرزمین مهر تأیید زده است.