گؤگ تورک ها (ترکان آسمانی) در زمان پادشاهی بیلگه خاقان (734-683 م) متحدند.
بنیانگذار امپراطوری گؤگ ترک ، بومین خاقان (مرگ 552م) بود.
در این زمان ادبیات در اختیار اوزان ها (یا همان شامان ها ، قام ها ، باکسی ها ، بخشی ها ، اوزان ها ، آشیق ها) قرار دارد.
این ها هم رهبران مذهبی اند و هم موسیقی دان و شاعر و هم ریش سفید ، پزشک و جراح.
نمونه اعلای آن در دوران اساطیری همان «قورقود» معروف و در دوران تاریخی ، افرادی مانند آشیق قربانی ، آشیق عباس توفارقانلی و … می باشد.
سه کتیبه سنگی گول تکین (723م) ، بیلگه خاقان (735م) ، تان یوقوق (725-720م) یادگارهای باستانی از ترکان قدیم است که در ترکستان کشف شده و خوانده شده است.
این کتیبه توسط «مسر شمیدت» گیاه شناس اروپایی در یئنی سئی کشف شد.
سپس یک افسر تبعیدی سوئیس در سیبری به نام «استرالنبرگ» به او کمک کرد و جهان علم را متوجه کتیبه های مزبور در دشت اورخون نمود، سال 1730 میلادی.
بعدها «یادرینتسوف» دانشمند روسی کتیبه های اصلی گول تکین و بیلگه خاقان را کشف کرد.
در سال 1893 دانشمند بزرگ دانمارکی «تامسن» آنها را خواند.
کتیبه تان یوقوق نیز در سال 1897 م توسط کلمنتس کشف و رادلف آن را در سال 1909 م خواند. کتیبه گول تکین با نام مقدس «تانری» یعنی «الله» شروع میشود.
محمود کاشغری زبانشناس قرن 5 هجری قمری و مولف دیوان لغات الترک از شاعران ترک قبل از اسلام ، چند تن را نام می برد : آپرین ، کیکی ، قول ترخان ، آشیق توتونق و پراتیا یاشیری.
در این دوران ، هنوز ترکان پراکنده نشده اند و اختلافات لهجه ای شان چندان قابل توجه نیست.
کتاب بئله اوخو بئله یاز – نوشته علی محمد بیانی
ادامه دارد…
More Stories
دانلود فرهنگ جغتايي – فارسي
آذربایجان نخستین خاستگاه سومریان و موسیقی اوزانی
مقایسه واژگان و ذخیره اصلی لغوی زبان های ایلامی ، سومری ، ماننایی و ترکی