بحران مرز بازرگان؛ پای زنگه‌زور در میان است؟

تصمیم اخیر گمرک ترکیه مبنی بر لغو معافیت مالیات بر سوخت برای کامیون‌های ترانزیتی ایرانی در مرز بازرگان، منجر به توقف بیش از هزار کامیون و ایجاد اختلال در تردد کالا بین ایران و ترکیه و به تبع آن، دسترسی ایران به کشورهای اروپایی شده است.

این اقدام که بدون اطلاع قبلی به طرف ایرانی صورت گرفته، به نظر می‌رسد ابزاری برای اعمال فشار سیاسی و اقتصادی از سوی ترکیه بر ایران، در رابطه با موضوع حساس کریدور زنگه‌زور باشد.

شرح ماجرا:

ترکیه به طور ناگهانی عوارضی تحت عنوان مالیات بر سوخت برای کامیون‌های ایرانی وضع کرده که به دلیل بالا بودن مبلغ آن، رانندگان ایرانی قادر به پرداخت آن نبوده و این امر منجر به توقف گسترده کامیون‌ها در مرز بازرگان شده است.

این اقدام، تردد روزانه بیش از ۳۰۰ دستگاه کامیون از این مرز را مختل کرده و تبعات اقتصادی قابل توجهی به همراه داشته است.

انگیزه‌های احتمالی ترکیه:

به نظر می‌رسد هدف اصلی ترکیه از این اقدام، تحت فشار قرار دادن ایران برای عقب‌نشینی از مواضع خود در قبال کریدور زنگه‌زور است.

پیش از این، ایران با توسل به تهدید نظامی نسبت به هرگونه تغییر در مرزهای ارمنستان هشدار داده بود.

حال، ترکیه با ایجاد اختلال در دسترسی زمینی ایران به ترکیه و کشورهای عضو اتحادیه اروپا، به نوعی دست به اقدام متقابل زده است.

ابعاد و پیامدها:

این اقدام ترکیه، دسترسی ایران به بازارهای مهم اروپا را با چالش جدی مواجه می کند.

در مقابل، با توجه به فیلم های منتشر شده در فضای مجازی ایران نیز اقداماتی مشابه انجام داده ، اما دامنه تأثیر آن به اندازه تصمیم ترکیه نخواهد بود.

چرا که ترکیه از طریق کریدور لاجورد همچنان به آسیای مرکزی و کشورهایی مانند پاکستان و افغانستان بدون نیاز به عبور از ایران دسترسی دارد.

این در حالی است که دسترسی ایران به کشورهای اتحادیه اروپا به شدت وابسته به مسیر زمینی از طریق ترکیه است.

تنها راه حل جایگزین استفاده از مسیر ارمنستان است که به دلیل عدم همکاری گرجستان و فراهم نبودن زیرساخت های لازم در کشور ارمنستان بنظر در میانمدت کارایی نخواهد داشت.

کریدور زنگه‌زور و اهمیت آن:

اتصال آذربایجان به نخجوان: مهم‌ترین جنبه‌ی ژئوپلیتیکی این کریدور، ایجاد اتصال زمینی مستقیم بین جمهوری آذربایجان و منطقه‌ی خودمختار نخجوان است. در حال حاضر، این دو بخش از خاک آذربایجان از طریق خاک ارمنستان از یکدیگر جدا شده‌اند. ایجاد این کریدور، این مشکل جغرافیایی را حل کرده و یکپارچگی ارضی آذربایجان را تضمین می‌کند.

تسهیل دسترسی ترکیه به آسیای میانه: این کریدور، مسیر زمینی کوتاه‌تری را برای ترکیه به کشورهای ترک‌زبان آسیای میانه، به ویژه کشورهای حوزه‌ی دریای خزر، فراهم می‌کند. این امر می‌تواند تجارت و همکاری‌های اقتصادی بین ترکیه و این کشورها را به طور قابل توجهی افزایش دهد.

کاهش اهمیت ژئوپلیتیکی ایران: از دیدگاه ایران، ایجاد این کریدور می‌تواند به کاهش اهمیت ژئوپلیتیکی این کشور در منطقه منجر شود. در حال حاضر، ایران یکی از مسیرهای اصلی ترانزیتی بین آسیا و اروپا محسوب می‌شود. با ایجاد کریدور زنگه‌زور، بخشی از این ترافیک ترانزیتی می‌تواند از مسیر جدید عبور کند و در نتیجه، درآمدهای ترانزیتی ایران کاهش یابد.

کاهش تنش بین آذربایجان و ارمنستان:

برخی معتقدند که ایجاد این کریدور می‌تواند به کاهش تنش‌های منطقه‌ای بین ارمنستان و آذربایجان کمک کند.

کریدور زنگه‌زور، ارمنستان محصور شده را از شرق به ترکیه و خاورمیانه و اتحادیه اروپا و از غرب به آذربایجان و آسیای مرکزی، به ویژه چین و روسیه متصل می‌کند که این امتیاز می تواند رضایت مردم و سران این کشور را جلب نماید.

نتیجه‌گیری:

به نظر می‌رسد ترکیه با استفاده از ابزار فشار اقتصادی و بدون توسل به درگیری نظامی مستقیم، قصد دارد ایران را به پذیرش احداث کریدور زنگه‌زور وادار کند. این وضعیت، تنش‌ها در منطقه را افزایش داده و نیازمند دیپلماسی فعال و گفت‌وگو بین طرفین برای حل این مناقشه است.

1403/10/15 – ائل اوبا