پژوهش های وامبری و نمت (Nemeth) و دیگر ترک شناسان،ترک بودن بلغارها را به اثبات رسانده است.
واژه بلغار در زبان گوگ ترک،در معنای (مخلوط)آمده است.نام بلغار به عنوان نام یک قوم یا ملت پس از نیمه نخست سدۀ 5 میلادی مرسوم نبود.
پس از آن که دنیز پسر آتیلا در گذشت،برادر او ایرنک در 469 میلادی.هون ها را از اروپای مرکزی به سواحل شمال دریای سیاه آورد.هون ها در آنجا با یک قوم ترک دیگر به نام اوغوزها آمیخته و زندگی در کنار هم را آغاز کردند.
به مردمی که از این اختلاط به وجود آمد.بلغار گفته شد.اینان در دوره های بعدی دولت بلغار را تشکیل دادند ولی آنان ایرنک را بنیان گذار دولت خود می دانستند.
اوغور ها به شکل اتحادیه ای از طوایف در میان دانوب و ولگا می زیستند.بنا به نوشته پریسکوس،اوغور ها در سال 5-461 میلادی.در اثر فشار سابار ها از شرق کوه های اورال به غرب کوچ کردند.
آنان در این زمان سه شاخه بودند:ساراغور،اوراوغور و اون اوغو.
اوغور ها به عنوان برادران اوغوز ها،300سال پیش از میلاد مسیح،از آنان جدا شده و به سوی غرب رهسپار شدند.
به مرور در گویش آنان«ر»به جای«ز»و«ی»در آغاز واژه به«د»تبدیل شد.مثلا«ییلان»به«دیلوم»تغییر یافت.
بنا به نوشته منابع چینی،در اوایل سدۀ سوم پیش از میلاد قسمت مهمی از اوغور ها در اطراف ایرتیش جنوبی و مرکزی زندگی کرده و«تینگ لینگ»یا«تینگ لی»نامیده می شدند.
چرا که اینان به داد و ستد سنجاب(تینگ)مشغول بودند.اوغور ها در حوالی سالی 550 میلادی.چنین تقسیم می شدند:
اون اوغور ها در شمال قفقاز،اوتوز اوغور ها میان دن و ولگا،دوقوز اوغورها در دشت های اطراف دنیپر.دوقوز اوغور ها یا قارا بلغار ها(بلغار های سیاه)از بیزانس ها خراج سالانه را گرفته و گاهی میان آنان دوستی و گاهی دشمنی برقرار بود.
دوقوز اوغور ها،اسلاو ها را پیش انداخته و بیزانس را به طور دائم تحت فشار قرار دادند.امپراطور آناستازیوس(518-491م)برای مقابله با فشار آنان،دیوار مشهور استانبول را بر پا کرد.
او سپس به پیروی از چینی ها ،میانه دوقوز اوغور ها را با برادرانشان اوتوز اوغور ها به هم زدند.دو قبیله برادر به یکدیگر تاختند.نتیجه این شد که دوقوز اوغور ها شکست خورده و بخشی در تراکیا جای گرفتند.
دولتهای بلغار:نخستین دولت ترک بلغار،در سال 630 میلادی با نام دولت بزرگ بلغار در قفقاز شمالی بر پا شده بود.
الف:دولت بزرگ بلغار:این دولت در سال 630 میلادی یعنی پس از فروپاشی پادشاهی گوگ ترک،درشمال قفقاز تشکیل شد و اکثریت جمعیت آن از اون اوغور بودند.«قورد»بنیانگذار این دولت بنا به نوشته مورخان،از تبار هون های آسیا بود.
پس از مرگ«قورد»(665م)،دولت بلغار در اثر هجوم خزر ها سرنگون شد.بخشی از مردم به طرف شمال کوچ کرده و بلغار های بیرونی یا بلغار های ولگا را تشکیل دادند.بیشتر این مردم از اوتوز اوغور ها بودند.
اون اوغورها همراه با مجار ها به فرماندهی«بات بایان»پسر«قورد»،زیر فرمان خزر ها باقی ماندند.
گمان می رود که بالخارهای کنونی از تبار آنها هستند.«آسپاروخ»برادر کوچکتر بات بایان،با توده بزرگی از اوغور ها به اطراف دانوب رفته(668م)و دولت جدید بلغار یا بلغار های داخلی را تاسیس کرد(679م).
ب:دولت بلغار دانوب: آسپاروخ(702-679م)بدون توجه به ایستادگی و مخالفت امپراتور کنستانتین،دولت بلغار را در جنوب دوبروجان تشکیل داد.
این اگر چه کوچکتر از دولت بلغار بود ولی بیشتر از آن بر سر کار بود.
دولت بلغار دانوب به زودی نیرومند شده و در سال 8-778 میلادی که عرب ها استانبول را محاصره کرده بودند.آنان به یاری بیزانس شتافتند و از استانبول دفاع کردند.با این وجود نیرومندی بلغار ها،موجبات نگرانی بیزانس را فراهم آورد.

قشون بیزانس بارها به بلغار ها حمله کرده و پایتخت آن یعنی شهر«پره یاسلاو» (Pereyaslav)را ویران کرد.
با این وجود بیزانس بار دیگر در زمان«قروم خان»از بلغار ها شکست خورده.قروم خان به ادرنه ایلغار آورده و استانبول را محاصره کرد(814م)ولی او در این اثنا بر اثر خونریزی داخل جان باخت.
قروم خان پیش از آنکه استانبول را به محاصره در آورد،دژ های صوفیه(809م)،نیش و بلگراد را تسخیر کرده بود.
«اومورتاق»(831-814م)پسر قروم خان،فورا یک پیمان صلح 30 ساله با بیزانس امضاء کرد.دوره حکمرانی اومورتاق،دوره درخشش و مجد بلغار ها بود.او شهر ها و قصبه های فراوانی بر پا کرد.آبراهه و چشمه هایی احداث کرد.
مجسمه او سوار بر اسب با یک سنگ نبشته که در قصبه«مادارا»قرار دارد،یادگار آن دوران است.
بلغار ها در نتیجه آمیزش با مردم بومی به تدریج اسلاو شدند.
این روند به ویژه پس از مسیحی شدن«بورسین خان»(889-853م)یعنی در سال 864 میلادی.شدت یافت و تحت تاثیر اسلاو و بیزانس به شکل کنونی در آمد.
ج:دولت بلغار ولگا:پس از سقوط دولت بزرگ بلغار،بخشی از بلغار ها که بیشتر آنها را اوتوز اوغور ها تشکیل می دادند،به مناطق پیرامون رود های ولگا-قاما(چولمان)کوچ کردند.
این آغاز تشکیل یک دولت بلغار بود.علاوه بر اوتوز اوغور ها،اقوام محلی دیگری چون فن-اوغور ها،سابار ها،خزر ها و اوز ها در تشکیل این دولت نقش داشتند.
دولت بلغار های ولگا به مدت 550 سال یعنی تا استیلای مغول بر جای بود.کشاورزی و داد و ستد در میان آنان رواج داشته و زمین هایشان نیز برای کشاورزی مناسب بود.
این دولت همچنین بر سر راه بازرگانی اروپا با آسیای مرکزی قرار داشت.وضعیت بلغار ها به ویژه پس از ضعیف شدن خزر ها بهتر شد.بلغار ها تعدادی شهر نیز بر پا کردند.
شهر بلغار پایتخت دولت بلغار ولگا،در کنار رود ولگا و در صد کیلومتری جنوب محل برخورد رودهای ولگا و قاما قرار داشت.این شهر در سده های 9 تا 12 میلادی مهمترین مرکز تجاری اروپای شرقی بود.
باشقیر ها در شرق کشور بلغار و روس ها و بورتاس ها نیز در غرب آن زندگی می کردند.مطمئن ترین اطلاعات در مورد بلغار ها،در سفرنامه ابن فضلان آمده است.
دراوایل سده 10 میلادی(22-921=309هجری)بنا به درخواست«آلمیش خان»فرمانروای بلغار،هیئتی به ریاست ابن فضلان از طرف خلیفه عباسی المقتدر به پایتخت بلغار وارد شد.هدف این هیئت،آموزش اصول و قواعد دین اسلام به بلغار ها بود.
در سفرنامه ابن فضلان علاوه بر بلغار ها،اطلاعاتی درباره اوغوز ها،پئچنک ها،باشقیر ها،خزر ها واسلاو ها آمده است.
چون بلغار های ولگا دین اسلام را پذیرفتند،از آن پس نماینده فرهنگ اسلامی-ترکی در اروپای شرقی شدند.بلغار ها در ابتدا در قالب چهار خان نشین می زیستند.این خان نشین ها در اواسط سده دهم میلادی،یک پارچه شده و زیر فرمان یک خان در آمدند.
در نیمه نخست سده 13 میلادی.دولت بلغار ولگا،در اثر ایلغار مغول سقوط کرد.اردوی مغول به فرماندهی باتو خان(نوه چنگیز خان)شهر بلغار را ویران و 50 هزار اهالی آن را کشت(1236م).
اگر چه پس از این حادثه، بلغار ها کوشیدند تا شهر ویران شده شان را دوباره بر پا کنند ولی این شهر در سال 1361 میلادی./740هجری برای بار دوم توسط پولاد تیمور خان ویران شد.
این شهر بار سوم در سال 1391 میلادی.در زمان حمله امیر تیمور به قشون«توقتامیش»فرمانروای آلتون اردو،قد خم کرد.
از این پس مردم پراکنده شدند.بخشی از آنها به شمال قاما یعنی امتداد رود غازان کوچ کردند.در اواسط سدۀ پانزدهم میلادی اقوام مسلمان بلغار-قپچاق در اینجا می زیستند.
اینان بعد ها پایه های خان نشین غازان را تشکیل دادند.چنین به نظر می رسد که چوواش های با لهجه ترکی اوغوز،از نسل بلغار های باستان هستند.
مطالب مرتبط
نژاد آریایی: بررسی چگونگی پیدایش و گسترش یک نظریه نژادپرستانه
نام ترکی بنیانگذار امپراتوری کاسی
مفهوم نام ایرآن بر روی سکه های اردشیر ، هرمزد و شاپور