امپراتوری خزرها

ترکان خزر در سواحل شمالی دریای خزر می زیسته و با برپایی حکومت بزرگی در سدۀ ها 10 تا 7 میلادی، نقش مهمی در تاریخ اروپای شرقی ایفا کرده اند.

این پادشاهی،نواحی قفقاز،شمال دریای سیاه،از رود ولگا تا دنیپر و در شمال تا شهر کیف را در بر می گرفت.دولت خزران تشکیلات قوی و فعالیت بازرگانی گسترده ای داشت.مردم در رفاه می زیستند و آزادی مذهب برقرار بود.

سابار ها بدنه اصلی مردم خزر را تشکیل می دادند ولی هون ها،گوگ ترک،اوغوز ها،بلغار ها و مجار ها نیز علاوه بر سابار ها،در میان خزر ها بودند.

در سال 576 میلادی خزر ها نیز فرمان گوگ ترک بودند.در دوره فترت یعنی در 630 میلادی.استقلال خود را اعلام کردند.آنان با بیزانس دوستی برقرار کردند تا بتوانند در برابر ایرانیان بایستند.

در سال 665 میلادی قلمرو خزر ها پس از سقوط دولت بزرگ بلغار،تا حدود دنیپر گسترش یافت.درجنوب نیز با نیرو های مسلمان همسایه شده و مدت ها با آنها در نبرد بودند.

عرب ها در مقطعی،از دربند گذشته و تا بئلنجر پایتخت خزر ها،پیش رفتند ولی این حمله به عقب نشینی آنها انجامید.در زمان بنی عباس،از شدت نبرد میان خزر ها و عرب ها کاسته شد.

در سده های 9 و8 میلادی دولت خزر نیرومند ترین دولت اروپای شرقی بوده و در ردیف دولت های چین و بیزانس قرار داشت.در سده 9 خاقان خزر ها سرور 25 پادشاه بود.کشور خزر مرکز فعال ترین تجارت جهان بود.شهر«ایتیل»در کرانه رود ولگا پایتخت آنها و بئلنجر و سمندر شهر های مهم آن بودند.

قسمت غربی شهر ایتیل یا مرکز اقامت خاقان را«خان بالیق»می نامیدند.اقوام مختلف امپراتوری خزر،به زبان خود سخن گفته و بر دین خود بودند.

الفبا های گوگ ترک،عرب،عبری و کریل رایج بود.ترکان بو آیین«گوگ تانری»(خدای آسمان)بودند.

بعدا ادیان اسلام،مسیحی و یهودی نیز گسترش یافت.در شهر های خزر مسجد،کلیسا و کنیسه در کنار هک برپا می شد.

اسلام در اواسط سدۀ نهم از اطراف خوارزم گسترش یافت.مسیحی نیز در اواخر سده هشتم از جانب بیزانس رو به رواج نهاد.

دین کلیمی نیز دین خاقان و طبقه حاکم بود.داد ستد در سایه امنیت به وجود آمده،رشد کرد.همین امر نیز به تشکیل دولت روس یاری رساند.در نیمه نخست سدۀ نهم میلادی،قبائل مختلف اسلاو-فن در اطراف دریاچه ایلمن،قصبه هایی ساخته و به داد ستد میان مردم بومی و بیزانس پرداختند.

این قبائل سرانجام تحت اداره یک قوم اسکاندیناوی بنام روس(در زبان سوئدی قدیم یعنی کشتی بان)در آمدند.آنان با هم،دولتی مانند خزر ها تشکیل دادند.

نخست وزیر دولت روس که نخستین بار در 839 میلادی تشکیل شده بود،خاقان نام داشت.در 862 میلادی«رودیک»سرکرده روس ها،تابع خزر ها بود.

«اولک»پسر رودیک که بعد از او فرمانده شد،در 882 میلادی شهر کیف را گرفت و دستور داد تا تاسیس دولت روس،از نمونه خزر بهره گیرند.

شاهزاده ولادیمیر که در 988 میلادی.مسیحی شده بود و سپس کنیاز«یارو سلاو»(50-1036م)هنوز خود را خاقان می نامیدند.دولت خزر را اواسط سده دهم رو به ضعف نهاد.

این بدان علت بود که تعداد سربازان بیگانه که برای فعالیت های بازرگانی به مزدوری گرفته می شدند،افزایش یافت و قشون از حالت ملی در آمد.

از آنجا که وحدت زبانی و دینی وجود نداشت،زمینه برای فروپاشی امپراتوری فراهم شد.ناتوانی قشون،وضع امنیت و تجارت را به وخامت کشاند.

اقوام وابسته نیز با گذشت زمان جدا شدند و سرانجام شاهزاده کیف از زمین و دریا،به خزر ها تاخت. پایتخت خزر ها ویران شد.خزر ها از هم فروپاشیده و بخشی به کریمه کوچ کردند و بخشی دیگر به آذربایجان آمده و با مردم بومی آمیختند.