استان های قارص ، ارزروم و ارزنجان در ترکیه امروزی جزو حدود تاریخی آذربایجان بوده است

قارص مرکز استان قارص است و اکنون در ترکیه واقع شده است.

در کتابی بنام گنج دانش محمد تقی حکیم این کتاب را نوشته و آنجا نوشته است که حکومت تبریز و توابع اش از اولین حکومت های ممالک ایران محسوب می شود هر کس سپه سالار یا سردار کل عساکر ایران و جلیل القدر و عظیم الشان باشد حکمرانی تبریز داشته و همیشه باید 3000 سوار آنجا حاضر باشد و خوانین قارص و اورمیه و مراغه و اردبیل که 11000 سوار تحت حکومتشان است مطیع امیر تبریز باشند.

یعنی این را می گوید که می گوید که هر کس در ایران صاحب قدرت شود یک سردار کل لشکر شود حکمرانی تبریز را به وی می دهند و در خود تبریز 3000 نفر و باقی خوانین که تابع آنان هستند و همراه آنان 11000 نفر ارتش دارند .

در آذربایجان می گوید خوانین قارص هستند الان که اورمیه و مراغه و اردبیل به اصطلاح اورمیه و مراغه جزو جغرافیای فعلی آذربایجان است اما قارص و اردبیل اکنون روی آذربایجان نیست چون نام اردبیل را از آذربایجان برداشته اند که در جای خود بدان خواهیم پرداخت اینجا ما فقط در مورد قارص حرف داریم ، قارص پس (اکنون) جزو ترکیه است و در ترکیه استان قارص وجود داردپس امیر تبریز امیر قارص نیز بوده است

الان به قسمت ارزروم برویم ، ارزروم در ترکیه مرکز استان ارزروم است .

محمود میرزای قاجار در سفینة المحمود می نویسد که این کتاب چاپ هم شده است ، موجود است . نوشته مملکت آذربایجان و تشخیص ولایت آن ، یعنی در دوره قاجار ولایت هایی که روی آذربایجان قرار داشتند ، می نویسد ابتدایش از رودخانه قیزیل اوزن است ، این را قیزیل اوزن هم می گویند ، اگر قیزیل اوزن بگوییم اوزن به معنی رودخانه است ، قیزیل اوزن بگوییم یعنی روی آن طلا است ، به هر حال کاری ندارم به این مسئله.

از طرفی به ارزنة الرّوم و دربند معروف است ، یعنی یک طرفش حدود مملکت آذربایجان را می گوید که یک سمتش قیزیل اوزن است یعنی طرف های زنجان است ، طرف های گیلان است و یک طرف دیگر آن در غرب ارزروم است و از سوی شمال هم شهر دربند مشهور است.

اکنون ارزنجان ، ارزنجان باز هم در ترکیه است ، مرکز استان ارزنجان است.

اینها در قسمت های شرقی آناتولی هستند ، یاقوت حموی در این باره می گوید که در کتاب مُعْجَم البُلدان که در سال 623 هـ . ق تالیف کرده می خواهد که حد آذربایجان را بگوید ، می گوید که از مغرب ارزنجان است و بعد از سمت شرق و جنوب نیز از بلاد دیلم و گیلان است و بعد از آن طارم و زنجان است.

به هر حال ارزنجان را جزو حدود آذربایجان آورده تا اینجا سه نقطه قارص ، ارزروم و ارزنجان در ترکیه واقع شده اند که هر کدام از اینها مرکز استان هستند.

برگرفته از بیانات دکتر حسین فیض الهی وحید