لولوبیان

پروفسور محمدتقی زهتابی

در منابع باستان از اوایل هزاره سوم ق.م به نام لولوبیان برمیخوریم. مثلا 2800 سال قبل از میلاد فردی از اقوام سامی بنام ” مانیشتو ” پاتئسی (حاکم) شهر خویش شده و با بدست گرفتن کامل قدرت سلسله سامی کیش را بوجود آورده و در قلمرو خویش زبان سامی را بعنوان زبان رسمی جایگزین زبان سومری می نماید.

شاهان این سلسله به کرات علیه ایلامیان و لولوبیان لشکرکشی کرده اند. لولوبیان در منطقه ای که شامل نواحی ، شمال شرقی بستر رود ” دیاله ” تا دریاچه ارومیه و از آنجا به طرف شرق ، تا حوالی قزوین و قم و همدان بود می زیستند.

نام آنان در منابع اکدی به صورت ” لوللوبوم یا لوللوپوم ” و در منابع آشوری ” لوللومه ” قید شده است. اکثر پژوهشگران تاریخ باستان معتقدند که لولوبیان از نظر زبانی و قومی قرابت بسیاری با ایلامیان ، گوتیان ، کاسیان و ماننایان داشته اند. در قرن 23 ق.م ” نارام سوئن ” شاه اکد در لوح مشهور خویش ( لوح پیروزی ) برای اولین بار از پیروزی خود بر لولوبیان سخن میراند.

این لشکرکشی علیه لولوبیان پایان عملیات جنگی نارام سوئن به دره رودهای دیاله و زاب کوچک و اراضی مارخاشی در ایلام بود.

گرچه هنوز اطلاعات کافی از تشکیلات دولتی و سپاه لولوبیان در دست نیست ، لیکن همین سند بیانگر این نکته است که آنان در آن هنگام دارای دولت و سپاه بوده اند چرا که در غیر اینصورت این پرسش مطرح می شود که اصولا نام سوئن با چه کسی جنگیده است؟

پس از نارام سوئن و پسر او شارکالی ، دولت اکد دچار ضعف و انحطاط گشت و در این هنگام ” پوزور – این شوشیناک ” شاه ایلام که در صدد ایجاد ” سلطنت چهار کشور جهان ” بود در 22 قرن قبل از میلاد به سرزمین های مختلف از جمله قسمت های جنوبی همدان و آذربایجان کنونی ، یعنی به قلمرو گوتیان ، کاسیان ، هوریان و لولوبیان لشکرکشی و سرزمین های آنان را تسخیر کرد. در نتیجه لشکرکشی ” پوزور این شوشیناک ” دولت های بابل و اکد به شدت دچار ضعف شدند.

لولوبیان و گوتیان که در این هنگام شاهد ضعف آنان بودند جانی تازه گرفته و به دره های جنوب سرازیر گشته و این اراضی را تسخیر و ضمیمه خاک خویش نمودند.

طبیعی است که لشکرکشی های «نارام سوئن» و «پوزور این شوشیناک» مدتی چند دوام داشته و نیروهای گوتی و لولوبی در این مدت علیه آنان پیکار می کرده اند بنابراین گوتیان و لولوبیان در آن عهد دارای تشکیلات و دولت و سپاه ویژه خود بوده اند. چند سنگ نگاره بازمانده از آن دوران مؤید این واقعیت است.

در نزدیکی ناحیه ” سرپل ذهاب ” در باختران دو سنگ نگاره وجود دارد که یکی از آنها را ” آنوبانینی ” ، Anubanini ، و دیگری را ” تارلونی ” ، Tar – Lunni ، از سلاطین لولوبی نقر کرده اند.

متن کتیبه ها به زبان اکدی نوشته شده و هر کدام دارای ارزش و اهمیت ویژه خود میباشد. لیکن سنگ نگاره آنوبانینی دارای اهمیت بیشتری است چرا که این نگاره هم درباره لباس و سلاح لولوبیان و هم در مورد تصورات دینی آنان تصویری ویژه بدست می دهد.