تمدن کاسی

ائل اوبا – کاسیان در ناحیه استان لرستان کنونی می زیستند. کتیبه های شاهان کاسی که مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد است و برخی اسامی خاص که با ترجمه اکدی در متون لغوی آشوری و بابلی محفوظ مانده و بعضی کلمات بازمانده از زبان کاسیان نشان می دهد که این قوم با ایلامیان خویشی داشته و به زبانی که با ایلامی قرابت داشت سخن می گفتند.

ا ، م ، دیاکونوف ، تاریخ ماد ، ص120

کاسیان بعنوان یکی از اقوام التصاقی زبانی که در ناحیه غرب ایران قدیم می زیستند ، همچنانکه به لحاظ جغرافیایی حلقه رابط میان خاک ایلام و گوتیان – لولوبیان یعنی مادیهای دوران بعد بودند از نظر فرهنگی و لسانی نیز این دو قوم را بهم پیوند می دادند.

ا.م.دیاکونوف با اشاره به این موضوع می نویسد:

« مسلما ماد با نواحی جنوبی تر نیز مناسبات نزدیک داشته و بویژه در زمانهای کهن که ظاهرا مردم آن سرزمین با “کاسی” ها و ساکنان عیلام از حیث قومیت و زبان قرابت داشتند».

ا.م.دیاکونوف ، تاریخ ماد ، ص 91

« باید افزود که کاسیان و دیگر قبایل کوهستانی که به هر تقدیر از هزاره دوم قبل از میلاد در مرز عیلام و ماد زندگی می کردند ، محتملا از لحاظ زبان با عیلامیان نزدیک بودند».

ا.م.دیاکونوف ، تاریخ ماد ، ص 100

همجواری کاسیان با ایلامیان ، قرابت زبانی آنها ، و کتیبه های فرمانروایان کاسی که متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد است بیانگر اینست که کاسیان از اوایل یا اواسط هزاره سوم ق.م در این منطقه سکنی گزیده اند ، تا سرانجام در طول هزار سال پس از آن موفق به ایجاد تمدن شده اند.

تاریخ مزبور ، مقارن با دوران ورود ایلامیان به این ناحیه است. این واقعیات تاریخی نشان می دهد که کاسیان از طوایف ایلامی اند که در مهاجرت ایلامیان از آسیای میانه به این ناحیه از آنان جدا شده و در ناحیه لرستان مسکن گزیده اند.

کاسیان اقوامی دامدار بودند. برخی از محققان بر آنند که رام کردن اسب برای نخستین بار و استفاده از آن بعنوان وسیله ای برای حمل و نقل از دستاوردهای کاسیان بوده است.

بنظر پژوهشگران ، بانی سلسله کاسی پیشوایی بنام “گانداش” بوده است. زمامداری وی مقارن با پادشاهی «سامسوئیلونی» پسر حمورابی در بابل بود.

درنهمین سال سلطنت سامسوئیلونی در بابل به سال 1741 ق.م میان بابلی ها و کاسیان جنگی درگرفت.

اسامی مهمترین شاهان کاسی و سال های سلطنت آنان بدین قرار است:

1- گانداش. سالهای تقریبی سلطنت وی: از 1741ق.م تا 1726 ق.م

2- آگوم کبیر. سالهای تقریبی سلطنت وی: 1725 ق.م تا 1704 ق.م

3- کاش تی لیاش اول. سالهای تقریبی سلطنت وی: 1704 ق.م تا1683 ق.م

4- اوشی. سالهای تقریبی سلطنت وی: 1682 ق.م تا 1674 ق.م

5- آبی راتاش. اواسط قرن 17 ق.م

6- اورشی قوروماش. اواخر سده 17 ق.م

7- آگوم دوم که لقبش کاک رمه بود. وی پسر اورشی قوروماش بوده و سالهای تقریبی حاکمیت او مقارن هجوم هیتی ها به بابل و سقوط خاندان حمورابی به سال 1595 ق.م بوده است.

در کتیبه ای که از آگوم دوم بازمانده ، وی خویشتن را «خلف نورانی خداوند» و پادشاه کاسیان و اکدیان ، پادشاه بابل ، پادان ، آلمان و گوتی های بی خرد می نامد.

از منطقه استان لرستان اشیاء بسیاری از جنس مفرغ کشف شده که متاسفانه در حفاری های خودسرانه و غیرمسئولانه سالهای 1920 – 1930 از میان رفته و یا به اروپا منتقل شده اند.

این آثار متعلق به هزاره دوم ق.م می باشد. از تمدن کاسی اشیاء مختلفی چون زین اسب، افسار ،اسلحه ، اشیاء زینتی و افزار و آلات مربوط به مراسم دینی بدست آمده است.

ارابه و آلات خاص آن که از تمدن کاسی کشف شده ، با آثاری از این دست که بطور کلی متعلق به خاور نزدیک به ویژه تمدن سومری است هم شکل و همانند است ، این مهم بیانگر آن است که اقوام مذکور حائز فرهنگی همسان بوده اند.

وحدت فرهنگی میان کاسیان و ایلامیان و همسایگان آنان یعنی گوتیان و لولوبیان و ماننایان ، همچنین در لفظ “یانزی” به معنی پیشوا یا پادشاه متجلی است این لفظ در میان کاسیان بعنوان لقب سلطنتی بکار می رفت.

این کلمه در عین حال میان گوتیان و لولوبیان که همسایگان شمال شرقی کاسیان بودند و در ناحیه “نامار” و “بیت همیان” – که بعدها جزو اراضی ماد شد – همچنین در اراضی ماننا ناحیه آلابری در جنوب دریاچه ارومیه و نیز ناحیه ” خوبوشکی” در جنوب دریاچه وان به معنی پیشوا ، رهبر و پادشاه بکار میرفت.

این نیز دلیلی است بر قرابت لسانی و فرهنگی کاسیان با گوتیان ، لولوبیان ، ماننایان و اورارتوئیان.

ر.ک ، دیاکونوف ، ا ، م ، پیشین ، ص 125

زبان کاسیان

کاسیان از اقوام آسیایی بودند و زبانشان از گروه زبانهای آگلوتیناتیو (التصاقی) به شمار می آید.

از این روی زبان کاسیان با زبان همسایگان جنوبی شان یعنی ایلامیان از یکسو و با زبان همسایگان شمالی خود یعنی گوتیان و لولوبیان از سوی دیگر قرابت داشت.

این قرابت زبانی با ویژگی های نژادی و منشا قومی آنان مربوط بود. بدین معنی که کاسیان ، گوتیان و لولوبیان برآمده از شاخه های اقوام سومری و یا ایلامی بودند که در جریان مهاجرت اقوام اخیر از آسیای میانه به اراضی خوزستان و عراق از آنان – به احتمال قوی از ایلامیان – جدا شده و در این نواحی مسکن گزیده اند ، از اینرو نیز زبانشان با یکدیگر قرابت داشت.

ا.م.دیاکونوف محتمل می داند که:

« دو گروه قومی مزبور(کاسی و گوتی) از لحاظ زبان تاحدی قرابت داشته اند. پسوند (ش و آش) را که خاص زبان کاسی است با پسوند (اوش و اِش) که ویژه کوتی است مقایسه کنید».

دیاکونوف ،ا،م،پیشین، ص 125

میان زبان ایلامیان و کاسیان نیز از نظر ویژگی های صرفی و لغوی ، قرابت هایی به چشم می خورد.

مثلا در زبان کاسی چنانچه در زبان ایلامی نیز بوده ، پسوند « (اَ)ش » علامت سوم شخص مفرد بوده است. مثلا در افعال (اَ)ش . Hutta= به معنی«کرد» ، Tiri به معنی «گفت» ، Talla به معنی «نوشت» و (درفعل امر) Alpiu به معنی «بکش» .

دیاکونوف،ا،م،پیشین،صص 125 و 471

آیا زبان کاسی با زبان های ترکی معاصر نیز پیوندی داشته است؟

در بررسی زبان کاسی ، اسامی اکثر شاهان کاسی ، همچنین نام برخی از خدایانشان شایان توجه است.

این اسامی در کل به هجای «(اَ)ش» ( داش – تاش – یاش – ماش ) ختم میشوند.

بعنوان مثال از میان این اسامی شاهان کاسی میتوان به: گانداش – کاش تی لیاش – آبی راتاش – نازی مارتاش – اورشی قوروماش و از اسامی خدایانشان نیز به اوبرویاش – بوریاش – ماراتاش اشاره کرد.

این اسامی کاسی که به پسوند (اَ)ش ختم می شوند ، از یکسو نام برخی از شاهان «گوتی» و از سوی دیگر بعضی از نام های قدیم و حتی معاصر اقوام ترک را تداعی می کنند.

در جای خود خواهیم دید که نام برخی از شاهان گوتی نیز که در بابل سلطنت کرده اند به هجاهای ( اوش – اَش – اش ) ختم شده اند همچون:

” یارلاگاش” ، ” ائلولومئش ” ، ” اینی ماباگئش “. از میان اسامی قدیم و معاصر اقوام ترک ( که به پسوندهای مذکور ختم میشوند) می توان به اسامی زیر اشاره نمود.

1- توختامیش خان ( فرمانروای دولت قیزیل اردو«اردوی زرین» در زمان امیر تیمور)

2- تیمورتاش – مهتاش ( از اسامی متعلق به ترکان ایران )

3- دنگ تاش ( نام رهبر ترکان قبرس )

بقای کاسیان

کاسیان بعد از اضمحلال حاکمیت سیاسی شان از عرصه تاریخ خارج شدند ، لیکن بسان یک ملت به زندگی در سرزمین خود ادامه دادند.

در بحث از ایلامیان گفتیم که آنان پس از انقراض دولتشان بدست آشوریان ، به عنوان یک قوم از میان نرفتند. در مورد کاسیان نیز وضع کم و بیش به همین منوال بوده است.

گرچه لرهای هند و اروپایی زبان با نفوذ از ناحیه جنوب شرقی لرستان بر (ساکنان اولیه این منطقه) چیره شدند لیکن قسمت های شمال و شمال غربی این ناحیه ، شهر ” سونقور ” و روستاهای حومه وسیع آن و حتی شاید قسمت های دیگری از این ناحیه که هنوز آگاهی از آن نداریم بعنوان اخلاف کاسیان زبان و بقای خود را حفظ کرده اند.

برخی تاریخ نگاران ایرانی که از مبدا آریا محوری به تاریخ می نگرند بر مساله اقوام ایلامی و کاسی بالکل خط بطلان کشیده ، اصطلاح ” پروتولر ” را برای آنان ابداع نموده اند و با نادیده انگاشتن جمعیت بزرگ ترک زبان کنونی خوزستان و لرستان که به ترتیب اخلاف ایلامیان و کاسیان اند ، همه آنان را آریایی قلمداد می نماید.

در صورتی که اینان از زمان ایلامیان و کاسیان همواره بزبان ترکی تکلم نموده اند و امروز نیز به لهجه ای از ترکی آذری صحبت می کنند.

نشر دیجیتال – ائل اوبا

تاریخ دیرین ترکان ایران ، نویسنده: پروفسور محمدتقی زهتابی ، انتشارات: اختر ، سال نشر: ۱۳۸۱