نشریه الکترونیکی ائل اوبا

و من آیاته خلق السّموات و الأرض و اختلاف ألسنتکم و ألوانکم إنّ فی ذلک لآیات للعالِمین

ترک های زنگه زور


لینک مطلب : http://eloba.ir/?p=3437

زنگزور یک منطقه تاریخی است که بخشی از ارمنستان و آذربایجان را پوشش می دهد.

منطقه زنگه زور ( رنگ سبز )
منطقه زنگه زور ( رنگ سبز )

سلطنت 150 ساله سلجوقیان بر این منطقه نفوذ زبان ترکی و اسلام را در زنگه زور گسترش داد ، و بسیاری از قبایل در این مکان سکونت داشتند.

همچنین این منطقه بخشی از امپراتوری های تیموری ، آغ قویونلو و قره قویونلو و صفوی بوده است.

روسیه علاقمند بود تا جمهوری های مسیحی نشین ارمنستان و گرجستان سرزمینهای بیشتری را در قفقاز جنوبی در اختیار داشته باشند و این اراضی به مناطق گرجی و ارمنی نشین تبدیل شود.

از اینرو، روسیه بعد از تحکیم مواضع خود در منطقه، مسئله “اراضی مورد اختلاف” بین آذربایجان –ارمنستان و آذربایجان –گرجستان را فورا به نفع ارمنستان و گرجستان حل کرده است.

بطوریکه، مناطق کاملا آذربایجانی نشین همچون دره لگز، گویچه، زنگی باسار به ارمنستان و بورچالی نیز به گرجستان واگذار شدند.

ارمنستان به اینها اکتفا نمیکرد و بدنبال آن بود تا از شرایط پیش آمده و موضع گیری مساعد روسیه حداکثر استفاده را ببرد.

سران کمونیست ارمنستان ادعاهایی نسبت به سرزمینهای نخجوان، قره باغ و زنگزور در آذربایجان نیز مطرح میکردند.

مسکو بلافاصله از این ادعاها حمایت کرد و بر فشارهای خود علیه سران کمونیست آذربایجان افزود.

رهبران آذربایجان نتوانستند در مقابل فشارهای مسکو دوام بیاورند و روز ۳۰ نوامبر و اول دسامبر سال ۱۹۲۰ با صدور بیانیه ای واگذاری زنگزور به ارمنستان را اعلام کردند.

مسکو برای اینکه آذربایجان را وادار به انعطاف کند به وسیله تبلیغاتی مضحکی همچون “اخوت پرولتاری” متوسل شده بود.

تعداد کثیری از سران آذربایجان مخالف واگذاری زنگزور به ارمنستان بوده اند.

این موضوع بارها در سطوح مختلفی مذاکره شده ولی نجات دادن زنگزور میسر نبوده است.

منطقه زنگزور به دو قسمت تقسیم گردیده و بخشی از آن به مساحت ۴۵۰۵ کیلومتر مربع تحویل ارمنستان داده شد.

منطقه زنگزور که کاملا آذربایجانی نشین بود بعنوان منطقه حایل بین نخجوان و سایر سرزمینهای آذربایجان، جزو اراضی ارمنستان اعلام گردید.

این یک تصمیم نامعقولی بود که در تاریخ سابقه یی نداشته است. از سوی دیگر، بدنبال زنگزور ارمنی ها نسبت به تصرف نخجوان نیز امیدوار شده بودند.

سرنوشت نخجوان نیز متوجه خطر بزرگی بوده است. روسیه مصرانه در واگذاری نخجوان به ارمنستان پافشاری میکرد.

آذربایجان بعد از آنکه زنگزور را به ارمنستان گذشت کرد قاطعانه در مقابل ادعاها نسبت به نخجوان ایستاد.

ارمنستان با ملاحظه اینکه اختلاف برسر زنگزور هنوز ادامه داشته، در مرحله نخست زیاد روی نخجوان اصرار نکرد و در تاریخ ۲۸ دسامبر سال ۱۹۲۰ طی بیانیه رسمی اعلام کرد که هیچ گونه ادعایی به نخجوان ندارد.

ولی دیری نپایید که ارمنی ها دوباره مسئله نخجوان را مطرح کردند. فقط در سایه مداخله ترکیه مسئله راه حل عادلانه خود را پیدا کرد.

به موجب عهدنامه چهارجانبه مسکو و گارس که در سال ۱۹۲۱ بین ترکیه، روسیه، آذربایجان و ارمنستان امضا گردیده، نخجوان جزو آذربایجان نگه داشته شده است.

در طول سال‌های ۱۹۸۸-۱۹۹۱ که مصادف با جنگ قره‌باغ بود، تمامی ترک های آذربایجانی ارمنستان از این کشور اخراج شدند.

پس از پیوستن خانات ایروان به امپراتوری روسیه در سال ۱۸۲۸، بسیاری از مسلمانان (ترک ها، کردها، لزگی‌ها و قبایل عشایری مختلف) منطقه را ترک کرد و با ده‌ها هزار نفر از پناهندگان ارمنی از ایران جایگزین شدند.

دانشنامه افرون و بروک‌هاوس در آغاز قرن بیستم، جمعیت ترک های آذربایجانی را به نقل از استانداری ایروان در دوران شوروی سابق سیصدهزار نفر شمارش کرده‌ بود که ۳۷٫۵٪ از جمعیت آن زمان ارمنستان را شامل می‌شد.

آن دوران جغرافیای ارمنستان علاوه بر کشور کنونی ارمنستان ، ایغدیر در ترکیه و جمهوری خودمختار نخجوان نیز در حوزه جغرافیایی منطقه ارمنستان در دوران شوروی سابق بودند.

بیشترشان در مناطق روستایی و شهری پراکنده بودند از جمله شهر ایروان پایتخت کنونی ارمنستان در مقابل ۴۸٪ جمعیت از ارامنه. که ۴۹٪ را آذربایجانی‌ها تشکیل می‌دادند.

پراکنش جمعیتی ترک های ارمنستان به سال ۱۸۹۶-۱۸۹۰
پراکنش جمعیتی ترک های ارمنستان به سال ۱۸۹۶-۱۸۹۰

از لحاظ دینی- مذهبی اکثریت ترک ها را شیعیان تشکیل می‌داند ، به جز مناطق کوچکی از تالین، شیراک و ودی که سنی‌مذهب بودند.

قرن بیستم، برای آذربایجانی‌های ارمنستان دوره مهاجرت به حاشیه راندن، تبعیض و جرم اغلب اجباری بود

که منجر به تغییرات قابل توجهی در ترکیب قومی این کشور شد، آذربایجانی‌ها حتی تا آغاز جنگ قره‌باغ نیز بزرگترین اقلیت ارمنستان بودند.

در سال ۱۹۰۵-۱۹۰۷ استانداری ایروان عرصه درگیری بین ارامنه و آذربایجانی‌ها را متوجه دولت روسیه کرده‌بود که در جریان انقلاب روسیه در ۱۹۰۵ باعث تحریک ملت شده‌بود.

پس از سال ۱۹۱۸ جنگ بر سر مسائل مرز مشترک جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی و جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی از سر گرفته‌شد.

و جنگ همراه با هجوم پناهندگان ارمنی که منجر به قتل‌عام گسترده مسلمانان در ارمنستان گردید.

آندرانیک اوزانیان و روبن ترمیناسیان در تخریب شهرک‌های مسلمانان و طرح همگن‌سازی قومی برنامه‌ریزی شده‌ای با مخلوط‌سازی جمعیت را از طریق پناهندگان ارمنی ترکیه از سر گرفتند.

پس از آن جمعیت آذری‌ها کمتر شد، با توجه به همه این اخراج‌ها اتحاد جماهیر شوروی در سرشماری سال ۱۹۲۶ جمعیت آذربایجانی‌ها را تنها ۷۸،۲۲۸ اعلام کرده‌بود که در ارمنستان زندگی می‌کردند و شامل ۸٫۸ درصد از جمعیت کل این کشور در آن دوران می‌شد.

پس از فروکش کردن درگیری‌ها جمعیت‌شان تا ۱۳۱،۰۰۰ نفر نیز فزونی یافت.

در سال ۱۹۴۷، گریگور آرتینف دبیر اول حزب کمونیست ارمنستان، موفق به متقاعد کردن شورای وزیران اتحاد جماهیر شوروی به صدور فرمان توسط استالین تحت عنوان اقدامات برنامه‌ریزی شده برای کوچ مجدد آذربایجانی های ارمنستان به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی شد.

بر اساس این حکم، آذربایجانی ها بین سال‌های ۱۹۴۸-۱۹۵۱ توسط برخی منابع به جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی نفی بلد شدند.

در طول چهار سال یکصدهزار آذربایجانی از جمهوری سوسیالیستی ارمنستان شوروی تبعید شدند.

طوری‌که جمعیت آنان در سال ۱۹۵۹ به ۱۰۷۷۴۸ تقلیل یافت. و در سال ۱۹۷۹، آذربایجانی‌ها ۱۶۰۸۴۱ نفر و ۵٫۳٪ از جمعیت کل ارمنستان را تشکیل می‌دادند.

جمعیت آذربایجانی های شهر ایروان، که زمانی اکثریت جمعیت را در سال‌های ۱۹۵۹ و قبل از آن تشکیل می‌دادند، در سال ۱۹۸۹ به ۰٫۷٪ به ۰٫۱٪ کاهش یافت.

در زمان مناقشه بر سر قره‌باغ جمعیت بزرگی از آذربایجانی ها در این منطقه زندگی می‌کردند.

ناآرامی‌های مدنی در قره باغ کوهستانی در سال ۱۹۸۷ که اغلب منجر به آزار و اذیت آذربایجانی ها می‌شد و مجبور به ترک ارمنستان شدند.

در ۲۵ ژانویه ۱۹۸۸ اولین موج از پناهندگان آذربایجانی از ارمنستان در شهر سومقاییت مستقر شدند.

با توجه به اخراج اجباری و خشونت‌های قومی که توسط ملی‌گرایان ارمنی صورت گرفت براساس درگیری‌های قومی صورت گرفته آذربایجانی‌هایی که در مقابل مهاجرت اجباری مقاومت نشان داده ‌بودند، کشته شدند.

کمیساریای عالی سازمان ملل برای پناهندگان از پناهنده شدن و مهاجرت اجباری بیش از ۲۰۰،۰۰۰ نفر را به جمهوری آذربایجان در طول ۱۹۸۹ اعلام کرده‌بود.

با خروج کامل آذربایجانی‌ها ، زندگی و فرهنگ آذربایجانی‌ نیز در ارمنستان متوقف شد. همچنین اقداماتی مانند تخریب مسجدی در خیابان واردانانتس ایروان به سال ۱۹۹۰ توسط بولدزر انجام شد.

علاوه بر این از سال ۱۹۳۰ به بعد نیز تمامی اماکن جغرافیایی با ریشه زبان‌های ترکی‌تبار به زبان ارمنی تغییر می‌یافت.

برخی عناصر نیز سعی در پاک کردن واقعیت تاریخی سکونت مسلمانان در بخش قابل توجهی از ارمنستان را از نظر جمعیت محلی آنجا داشتند.