نشریه الکترونیکی ائل اوبا

و من آیاته خلق السّموات و الأرض و اختلاف ألسنتکم و ألوانکم إنّ فی ذلک لآیات للعالِمین

ارامنه در جنگ علیه ترکان آذربایجان و آناطولی


لینک مطلب : http://eloba.ir/?p=1814

دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی

ائل اوبا – ارامنه روس و داخل عثمانی و آذربایجان و ایران در جنگ جهانی اول پا به پای روسها علیه آذربایجانیان و عثمانی ها می جنگیدند.

امپراتور نیکلای دوم اندکی قبل از جنگ جهانی اول هنگام دیدار از تفلیس در پاسخ به سخنان اسقف اعظم ارامنه گفته بود : جناب کشیش ، به مردم حاضر در کلیسا بگوئید آینده بسیار تابناکی در انتظار ارمنی هاست.

وی به شرکت ارامنه روسیه، عثمانی و ایران و کشورهای دیگر در جنگ علیه عثمانی اشاره کرد بعد از این بیانات بود که خیلی زود تشکیل واحدهای نظامی داوطلب ارمنستان که تبدیل به بخشی از ارتش روسیه شده بود در مرزهای عثمانی – روسیه آغاز شد.

کل نفرات ارامنه داشناک مستقر در سلماس بیشتر از هزار نفر، قوای آندرانیک ارمنی به استعداد بیش از ۳۰۰۰ نفر در اطراف آغری داغ – شمالغرب ماکو – هزار نفر به فرماندهی سوپوره ن در دو غوبایازید در منطقه قورت قاپان ۸۰۰۰ نفر ارمنی فراری از وان – بیتلیس و موش در کاغیذمان ، ۵۰۰۰ ارمنی در شاغان ، ۱۵۰۰ نفر ارمنی در قارص ۱۰.۰۰۰ نفر ارمنی در ایغدیر، ارامنه به فرماندهی سیروب با هزار نفر، جمع کل بیش از ۳۱.۰۰۰ ارمنی به طور مستقل در جنگ شرکت کردند.

به طور غیر مستقیم نیز ۱۲۰.۰۰۰ نفر ارمنی در روسیه به زیر پرچم فراخوانده شده بودند. در سال 1914 نیز 60.000 ارمنی نیز بعداً به زیر پرچم فراخوانده شده بود. بدین گونه ارامنه جمعاً ۱۸۰.۰۰۰ نفر سرباز به ارتش روس دادند.

ارامنه آذربایجان و آشوری های اورمیه و سلماس و عثمانی که به قشون روس پیوسته بودند نفرات جنگی شان بیش از یکصد هزار نفر بود.

بدین ترتیب بیش از ۲۵۰.۰۰۰ ارمنی در جنگ علیه آذربایجان و عثمانی شرکت داشتند.

اغاز حمله عمومی عثمانی علیه روسها

در ۲۲ اکتبر ۱۹۱۴ حمله عمومی عثمانی علیه روسها آغاز شد. گزارش استخبارات عثمانی در مورد قشون روسیه در آذربایجان بدین شرح می باشد:

ماکو: تيپ سوم پياده با يک تيپ سواره و يک توپخانه

خوی : دو الی سه هزار سرباز احتیاط با یک قشون پیاده تقویتی با سه گروهان سواره

دیلمان: تیپ هفتم با سه گروهان سوار و دو توپ سنگین

اورمیه: تیپ پنجم با سه گروهان سوار، یک آتشبار توپ کوهستان و یک گردان سوار با توپخانه که از ترکستان به محل سوق داده شده بود.

تبریز: تیپ هشتم روسی.

در ۲۶ اکتبر ۱۹۱۴ روسها استعداد قوایشان در سلماس را به پنج هزار نفر با هشت توپ افزایش دادند تا در مقابل حملات مداوم عثمانی مقاومت نمایند. ۲۹ اکتبر قوای عثمانی قوطور را تصرف کردند و سیمیتقو که از طرف روسها حاکم قوطور بود بدون هیچ مقاومتی متواری شد.

تصرف غرب آذربایجان و شرق آناطولی توسط روسها

در ۶ نوامبر ۱۹۱۴ یک گردان روسی از طرف مواضع روسی مستقر در کهنه شهر به طرف عثمانی حرکت و در منطقه باشقالا به دیر حمله کرد. در این حملات قوای عثمانی مجبور به عقب نشینی شده در ۹ نوامبر دیر اشغال شد و در ۱۳ همان ماه باشقالا اشغال و مسلمانان آنجا توسط ارامنه و روسها قتل عام شدند.

سر فرماندهی قوای عثمانی علت شکست قشون عثمانی در این حملات را خیانت ارامنه داخل اردوی عثمانی اعلام کرد. بنا به اظهارات وی ، این ارامنه از پشت سر قوای عثمانی را مورد حمله قرار داداه بودند.

بدنبال شدت گرفتن آتش جنگ در منطقه آذربایجان روسها به کمک ارامنه و آشوری ها و در واقع کمک به آنان در تصرف شهر وان و شرق آناطولی و ایجاد مملکت مستقل ارمنی و آشوری حملات خود را به وان و شرق اناطولی از سه نقطه اغاز کردند:

۱- مسیر اورمیه – شمد ینان : ۱۶ نوامبر ۱۹۱۴

۲-مسیر سلماس – باش قالا: ۱۷ نوامبر ۱۹۱۴

۳- مسیر قوطور- وان : ۱۸ نوامبر ۱۹۱۴

در این تعرض سنگین عثمانی ها مجبور به عقب نشینی شده و علاوه بر غرب آذربایجان ، شرق آناطولی نیز به تصرف روسها در می آید.

بطوریکه بسبب پیش روی روسها، والی های ارضروم و وان از اردوی سوم عثمانی مسئول جبهه آناطولی و آذربایجان در خواست کمک اضطراری می کنند تا وان و دیگر شهرهای مهم منطقه بدست روسها و ارامنه سقوط نکنند.

بدنبال تعرضات روسها به وان ، شاخه ای از قشون عثمانی که از ۵ و ۶ نوامبر ۱۹۱۴ در مسیرهای سلیمانیه – بانه، رواندیز به ساوجبلاغ ( مهاباد کنونی) مشغول پیشروی و تعرض به قوای روس بودند . در ۲۷ نوامبر با قوای روس درگیر شده و شاخه رواندیز یک تیپ سواره روس را شکست داده پیشروی به سوی اورمیه را آغاز می کند در ۱۶ دسامبر نیز بین قوای عثمانی و قوای شجاع الدوله والی ، دست نشانده روسها در آذربایجان مرکب از آذربایجانیان و عشایر منطقه در میاندوآب درگیری سنگین رخ می دهد.

شجاع الدوله که در دهه آخر نوامبر ۱۹۱۴ اوایل محرم توسط روسها از یالتا به تبریز وارد شده بود و طی چند روز بیش از چهار هزار اردوی دولتی را علیه عثمانی در میاندوآب مستقر کرده بود در این جنگ شکست خورده به طرف مراغه و بناب و ملکان عقب نشینی کرده و قشون عثمانی به طرف تبریز به پیشروی پرداختند. (۲۵ دسامبر ۱۹۱۴).

قوای عثمانی در ۳۰ دسامبر ۱۹۱۴ بدون هیچ درگیری وارد تبریز شدند چرا که روسها قبل از ورود عثمانی ها تبریز را تخلیه کرده بود. با ورود قوای عثمانی و نیروهای آذربایجانی به فرماندهی یوزباشی احمد مختار بیگ، سردار رشید والی تبریز همراهی آذربایجانیان با قشون عثمانی را ناقض بی طرفی دولت دانسته و از وی خواست که هر چه زودتر آذربایجانیان از قشون عثمانی اخراج شود.

ولی یوزباشی احمد مختار بیگ به همراهی شجاع الدوله آذربایجانی با روسها در جنگ علیه عثمانی اشاره کرده و گفت که از ۲۳ اسیر روسی ۲۲ تن از آنان از قشون شجاع الدوله هستند و آذربایجان مانند پلی برای عبور به بین النهرین و شرق آناطولی برای روسها عمل می کند و این درخواست والی برای ما اعتبار چندانی ندارد.

شجاع الدوله پس از این شکست در عملیات های دیگر روسها نیز شرکت کرد و بعدها همراه روسها آذربایجان را ترک و در سال ۱۹۱۷ به مرض سرطان در روسیه درگذشت.

حملات عثمانی ها به اورمیه و تصرف آنجا

پس از شکست روسها در میاندوآب، در ۲۲ دسامبر ۱۹۱۴ گردان باجیرگه و دسته های خطیب عمر ناجی با قوای عشایر و دستجات محلی آذربایجان به طرف اورمیه حرکت کردند.
قبل از حرکت قشون منظم عثمانی ، امیر حشمت نیساری و عده زیادی از مشروطه خواهان آذربایجانی مقیم عثمانی با حمله به مواضع روس در موانه در دو فرسخی اورمیه، انها را شکست دادند.

قشون روس نیز پس از تخلیه آنجا و منطقه انهر به دیوارهای شهر اورمیه پناه بردند. قشون روس آن موقع در اورمیه نفرات چندانی نداشت چرا که با حملات انور پاشا به مواضع روس در ارضروم و قارص روس ها قوای مستقر در آذربایجان را به آنجا سوق داده بودند. و به تدریج روسها از آذربایجان خارج می شدند. ارامنه و آشوری های آذربایجان نیز که سرنوشت خود را بدست روس ها سپرده بودند با مشاهده عقب نشینی روسها مجبور به تخلیه اورمیه و سلماس شدند.