گیوه بافی ، هنر سنتی در زنجان

صنایع‌دستی زنجان که یکی از استان‌های فعال کشور در این زمینه است بسیار متنوع است. یافته‌های باستان‌شناسی به‌دست‌آمده از این استان بر قدمت انواع صنایع‌دستی در این منطقه گواهی می‌دهد. گیوه یک کفش سنتی است و گیوه زنجان تلفیقی از هنر زنان و مردان این خطه به شمار می‌رود.

گیوه نوعی پای‌پوش سنتی است که قدمتی دیرینه دارد و در گذشته در بسیاری از شهرهای مختلف ایران که آب‌وهوای خشک داشتند تولید شده است. ولی در حال حاضر این هنر صنعت فقط در چند شهر ایران به کمک علاقه‌مندان هنوز به حیات خویش می‌دهد. از جمله شهرها و استان‌هایی که گیوه‌بافی هنوز در آن‌ها رواج دارد زنجان، کرمانشاه، مرکزی، اصفهان و قزوین است.

در گذشته، برای گیوه بافی معمولاً خود محلیان در اوقات فراغت خود دست به این کار می‌زدند و تلاش می‌کردند تا از وسایل و ابزاری استفاده کنند که در محل زندگی شان موجود است. هر چند امروزه این کار برای تولید انبوه به صورت کارگاهی انجام می‌شود اما باز هم رگه‌هایی از شباهت را به شیوه سنتی دارد.

گیوه‌بافان برای بافت گیوه از مواد زیر استفاده می‌کنند: پوست گاو، پیه، نری گاو و نخ تابیده، رنگ، پارچه نازک نخی، کتیرا، نخ تابیده (قرقره)، تخت چرمی و پلاستیکی برای گیوه‌های طرح جدید، میخ پوست دباغی شده، پاشنه‌های لاستیکی، کف لاستیکی، چسب، پوست، پارچه نخی، موی بز.

در سال ۱۳۴۰. م که حمدالله مستوفی ازآنجا بازدید کرده می‌نویسد که پیشه گیوه‌بافی در اوج تکامل بوده است. زیباترین رویه گیوه در آباده، میان راه اصفهان و شیراز، بافته می‌شد. در شهر زنجان نیز گیوه‌بافی و استفاده از گیوه از سال‌ها پیش متداول بوده و در مناطقی که گیوه‌بافی در آنجا رواج دارد بافت گیوه و طرح و نقوش بکار رفته در آن متفاوت است.

مثلاً در بافت گیوه زنجان با یک‌بار قلاب زدن و نخ رد کردن یک گره ایجاد می‌شود ولی در بافت گیوه کرمانشاه با سه بارقلاب زدن یک گره ایجاد می‌شود. شیوه بافت گیوه در زنجان به این شکل است که پایه (کَمه) گیوه به‌صورت جداگانه بافته‌شده، سپس رویه را از نوک آن روی کَمه می‌بافند و ادامه می‌دهند و بعد کناره‌های آن را نیز در دو طرف ادامه داده و در پشت پاشنه کناره‌ها را به هم وصل می‌کنند.

ویژگی‌های یک گیوه خوب و مناسب این است که رویه بافته‌شده از نخ پنبه‌ای باشد، زیره و کفی، از چرم گاومیش بوده و اتصال رویه با کفی، به‌وسیله دوخت انجام گیرد.

معمولاً کفی گیوه و دوز آن توسط مردان و قسمت رویه و بافت آن توسط زنان انجام می‌گیرد.

معمولاً قسمت رویه گیوه زنجان از جنس پنبه و قسمت زیرین و کفه آن از جنس چرم است. رویه این کفش منافذ زیادی دارد و هوا داخل کفش جریان پیداکرده و پا را خنک نگه می‌دارد، بو نمی‌گیرد و از بیماری‌های قارچی جلوگیری می‌کند. به همین دلیل مناسب‌ترین کفش برای مناطق گرمسیری است.

طراحی و نقوش رایج در گیوه‌بافی برگرفته از طرح‌های سنتی فرش و گلیم بوده و طرح‌های مدرن، طرح تلفیقی، مدرن و سنتی است.

برای تزئینات گیوه هم از نخ‌های گلدوزی، پولک، منجوق، مروارید و سکه استفاده می‌شود پای‌افزار گیوه، با توجه به آب‌وهوای معتدل ایران خنک، سبک و قابل شستشو طراحی‌شده است و به دلیل داشتن تمامی این ویژگی‌ها در میان روستاییان و کشاورزان، از گذشته تا امروز مورداستفاده قرارگرفته است این، چند سالی است که پوشیدن این پاپوش سنتی نه تنها توسط خود محلیان و بومیان هر منطقه رواج پیدا کرده است، بلکه به عنوان یکی از مهم‌ترین کالاهای توریستی و گردشگری که به خوبی سیمای فرهنگ محلی ایرانی را در خود منعکس می‌کند نیز رایج شده است.

بسیاری از گردشگران و توریست‌ها و یا حتی ساکنان شهرها، وقتی برای گردش به مهمترین شهرهای ایران سفر می‌کنند از دنیای رنگارنگ این گیوه‌ها به شوق می‌آیند.

مراحل ساخت و تولید گیوه در چهار مرحله چرم‌سازی، رویه بافی، تخت‌کشی و گیوه‌دوزی خلاصه می‌شود. گیوه بافی در شهر، سیمای مخصوص به خود گرفت تا برای زندگی شهری و نیمه شهری مناسب باشد و مردم بتوانند به صورت روزانه و مرتب با توجه به شرایط جغرافیایی از آن استفاده کنند.

خبرگزاری میراث آریا

قلی کندی یکی از این روستاهاست که کارگاه‌های تولید گیوه در آن فعال است و بانوان روستا به بافت این پاپوش مشغول اند.

جمعیت این روستا بیش از ۵۰ خانوار است که از این تعداد حدود ۴۰ الی ۴۵ خانوار مشغول به کار گیوه بافی هستند.

سالیانه ۸۰ هزار جفت رویه گیوه در استان زنجان بافته می‌شود که این صنعت توانسته تا کنون نزدیک به ۲ هزار نفر به صورت مستقیم و غیر مستقیم وارد بازار کار کند، این رقم با این صنعتی شدن این هنر میتواند به بیش از دوبرابر برسد.

خبرگزاری صداوسیما