نشریه الکترونیکی ائل اوبا

و من آیاته خلق السّموات و الأرض و اختلاف ألسنتکم و ألوانکم إنّ فی ذلک لآیات للعالِمین

پیرامون دولت و تمدن اورارتوئیان


لینک مطلب : http://eloba.ir/?p=1605

دولت اورارتو

پروفسور محمد تقی زهتابی

ائل اوبا – قلمرویی که دولت اورارتو در آن برآمد شامل بخش مهمی از نواحی مشرق ترکیه کنونی یعنی اراضی میان خط فرضی بین گویجه گول – ارزروم و کوه های زاگرس بود.
مرزهای جنوبی آن را می توان با خط فرضی که از دریاچه وان به طرف شرق و غرب امتداد می یابد مشخص کرد.

یعنی قلمرو آن شامل دشت های آرارات و دامنه های شرقی کوه آغری نیز می شده است و حتی این دولت در دوران نیرومندی خود تا نواحی کنونی ماکو ، نخجوان و غرب دریاچه ارومیه نیز گسترش داشت.

1_0_17_0_0-min

قلمرو اورارتوئیان

دولت اورارتو از بدو تاسیس از سمت جنوب و جنوب غرب با دولت میلتیاریست آشور همجوار و پیوسته با آن در جنگ بوده است . در حدود 400 کتیبه بازمانده از شاهان آشوری و اورارتویی نام اورارتوئیان بصورت ” اورارتویی بی آی نیلی ” نوشته شده است.

این سرزمین در کتب مقدس ” آرارات ” نامیده می شود. ارامنه با دادن نام اخیر به کوه آغری می کوشیدند تا خود را به اورارتوئیان منسوب و مربوط سازند.

این دولت در اثر هرودوت ” آلارودی Alarodi ” نامیده شده است. از قرن 13 ق.م در منابع آشوری از اتحاد قبایل ” اورارتویی ” در اراضی غربی زاگرس و نیز از اتحاد طوایف ” نایبری ” در همان ناحیه سخن میرود.

از همین زمان اتحادیه هایی که از به هم پیوستن این طوایف مختلف بوجود می آمد در نتیجه یک رشته عوامل داخلی و خارجی چون تعرضات و فشارهای آشوریان در قالب یک ملت واحد متحد می شوند

و سرانجام این روند تنها در نیمه اول قرن 9 ق.م به ایجاد دولت متمرکز اورارتو می انجامد که پایتخت آن شهر ” توشپا ” در حوزه دریاچه وان بود.

تاریخ حقیقی اورارتوئیان نیز تا دوران اخیر تاریک و مبهم بود لیکن حفاری های علمی دهه های اخیر در اراضی آذربایجان ایران ، بسیاری از مسائل مربوط به تاریخ دولت اورارتو را روشن ساخته است.

دولت اورارتو در دوران نیرومندی خود ، بخشی از اراضی همسایه شرقی خود ماننا را ، ( از جمله نواحی سلماس ، خوی ، ماکو ، بخش غربی منطقه قره داغ ، ناحیه گونئی ، قره ضیاءالدین ، ائو اوغلی و سراب کنونی ) بطور موقت متصرف شده  و از این میان نواحی سلماس ، گونئی ، قره داغ غربی ، قره ضیاءالدین و ائو اوغلو را بمدت یک قرن تحت استیلای خود نگه داشته است.

در سال 1910 میلادی در منطقه ” بسطام ” واقع در نزدیکی قره ضیاءالدین ، حدود میانه  جاده مرند ، ماکو توسط یک کارمند سفارتخانه آلمان در تهران کتیبه ای سنگی کشف شد.

1_0_17_0_1-min

قلعه بسطام – قره ضیاء الدین

این سنگ نبشته متعلق به شاه اورارتو ، روسای دوم ( 645 – 658 ق.م ) پسر اَرگیشتی دوم است که آن را به مناسبت بنای پرستش گاهی برای خالدی (خدای بزرگ اورارتوئیان) در این ناحیه ، کنده است. این کشف توجه دانشمندان اروپایی را به این ناحیه آذربایجان جلب نمود.

برخی پژوهشگران و هیاتهای علمی ، از آن جمله یک هیات علمی آلمانی ( از 1969 تا 1971 ) در همین ناحیه به کاوشهای باستان شناسی پرداخت . که در نتیجه علاوه بر سنگ های یاد بود بدست آمده ، بقایای چهار دژ نظامی اورارتویی نیز کشف شد.

یکی از سنگ نبشته های اورارتویی در کوهی بنام ” زاغی ” واقع در دو کیلومتری دهکده سقین دیل در پنج کیلومتری شرقی قصبه ورزقان در قره داغ کشف شده که متعلق به ساردوری دوم (733-750 ق.م) پسر آرگیشتی اول است.  این سنگ نبشته بنام کتیبه سقین دیل مشهور است.

 

1_0_17_0_2-min

کتیبه سقین دیل

از سنگ نبشته هایی که توسط هیات علمی آلمانی کشف شده کتیبه ای است که بر صخره ای از کوه “زاغان” واقع در 12 کیلومتری شمال سراب ، در ناحیه رازلیق کنده شده است.

1_0_17_0_3-min

كتيبه رازليق – سراب

این کتیبه که در 1971 میلادی کشف شده توسط آرگیشتی دوم ( 685 – 713 ق.م ) پسر روسای اول کنده شده  که آن را بمناسبت تصرف قلعه ای در همان نواحی نقر کرده و قلعه مزبور را که ویران شده بود ، مرمت نموده و آنرا ” آرگیشتی ایردو ” ( احتمالا آرگیشتی اردو ) نامیده است.

یک کتیبه اورارتویی نیز در دهکده نشتبان در اطراف سراب کشف و خوانده شده که به فرمان آرگیشتی دوم شاه ” اورارتو ” نقر گشته است.

در بخشی از این کتیبه چنین آمده است:

« به حول قوه خالدی … من سرزمین ها را تسخیر کردم … من تا کنار رودخانه مونا رسیدم و از آنجا بازگشتم. من سرزمین های گیردو ، گیتو هانی ، توایشدو (وشهر…) را تسخیر کردم و زیر باج خود قرار دادم».

رئیس نیا ، رحیم ، آذربایجان در سیر تاریخ ایران ، ح 1 ص 177

بخشی از آثار کشف شده شاهان اورارتویی نیز از نواحی اطراف میاندواب کنونی بدست آمده است.

یکی از این آثار در روستای ” داش تپه ” در 19 کیلومتری غرب میاندواب قرار دارد. این سنگ نبشته متعلق به ” مئنوا ” شاه اورارتو است که در اواخر سده 9 ق . م حکومت می کرد.

ستون سنگی بنام کله شین که از گردنه کوهی مابین اشنویه و رواندوز کشف شده سنگ نبشته ای دو زبانه است که به زبان های اورارتویی و آشوری نوشته شده است.

1_0_17_0_4-min

کتیبه سنگی کیله شین

این اثر در موزه ارومیه نگهداری میشود. کتیبه مزبور به دستور اشپوئینی که در فاصله سالهای 810 – 825 ق.م حکومت می کرد کنده شده است.

بطور کلی تا کنون غرب آذربایجان ایران ، نواحی غرب ، جنوب و تا حدودی جنوب شرق دریاچه ارومیه مجموعا 8 کتیبه یادبود متعلق به شاهان اورارتویی کشف گردیده که اکثر آنها خوانده شده اند.

بیشتر این سنگ نبشته ها یادگار پیروزی های موقت شاهان اورارتویی است.

1_0_17_0_5-min

هنر اورارتوئیان