نشریه الکترونیکی ائل اوبا

و من آیاته خلق السّموات و الأرض و اختلاف ألسنتکم و ألوانکم إنّ فی ذلک لآیات للعالِمین

نکاتی پیرامون رسم الخط زبان ترکی


لینک مطلب : http://eloba.ir/?p=2966

جلال قلیزاده مِزِرجی

ائل اوبا – خط (الفبـای) زبـان ترکی در قـرون قـدیم (تا ظهور دین اسلام) دو خط گؤگ تـورک و خـط اویغـوری بـوده اسـت کـه ایـن خطوط به ترتیب خط رسمی و مشترک تمامی ترک ها را تـشکیل مـی داده اسـت کـه بعد از ظهور دین اسلام به تدریج الفبای عربی به صورت یک خـط واحـد بـین اکثـر مسلمانان مورد استفاده قرار گرفت .

این خط نوعی پیوند مشترک بین سه قوم بـزرگ جهان اسلام (عرب ، فارس و تـرک) ایجـادکرده بـود ، ولـی بـا شـروع قـرن بیـستم بـه تدریج در بیشتر کشورهای ترک زبان ، خط لاتـین و سـیرلیک جـایگزین خـط عربـی گردید.

وجود الفبای عربی مـشترک در تمـام کـشورهای مـسلمان ، باعـث بـه وجـود آمدن نوعی پیوند فرهنگی و کتابت مشترک شده بود به نحوی که همه مـسلمانان بـا توجه به آشنایی به الفبای عربی ، قادر به مطالعه بیشتر کتـب یکـدیگر بودنـد.

ولـی بـا تسلط تمدن غرب و جانـشین شـدن خـط لاتـین وسـیرلیک بـه جـای خـط عربـی در بسیاری از کشورهای مسلمان این پیونـد گسـسته شـد و باعـث گردیـد تا دسـت نـسل جدید دراین کشورها ، از منابع تاریخی و دینی قدیم خود تا حـدی کوتـاه شـد.

بنـابراین تمامی این کتب یا می بایست با خط لاتـین بازنویـسی شـود و یـا نـسل جدیـد بـا تمدن نوشتاری قدیم خود که با الفبابی عربی است بیگانه باشند . درهر صورت الفبای عربی برای تمام مسلمانان – به هرزبانی – خـط ، فرهنـگ و تمـدن مـشترک آنهاسـت و نوعی پیوند فرهنگی و رسمی بین زبانهای مهم جهـان اسـلام یعنـی عربـی ، فارسـی و ترکی می باشد.

البته در ایـن زمینـه دلایـل منطقـی درجهـت تغییـر خـط از عربـی بـه لاتـین در کشور های ترک زبان خارج از ایران ، استدلال شده است. از آن جمله مـی تـوان بـه امتیاز فونتیک بودن خط لاتین اشاره کرد زیرا ایـن خـط بـرای آمـوزش و نگـارش زبان ترکی به دلیل این که داری مصوت های بیشتری نسبت به فارسی وعربی است و به خوبی می تواند صائت های زبان ترکی را درهنگام نگارش و تلفظ نمایش دهد ، اشـاره نمود؛

1- خط عربی یک خط غیر فونتیک است بدین معنـی کـه صـداهای موجـود در هر کلمه را نمی توان در خط نمایش داد و درصورت عدم اعراب گذاری، کلمـات به صورت های مختلفی تلفظ شده و این خود باعث چند گانگی تلفـظ خـصوصاً بـرای مبتدیان و علاقه مندان به فراگیری آن می شود.

به عنوان مثال لغتی همچون «کرم» را در نظر بگیریم که درصورت عدم اعراب گذاری می توان آن را به صورت های زیر تلفظ کرد:

1.کَـرَم 2.کِـرم 3.کِـرِم 4.کُـرُم

اما درنگارش این گونه کلمات با الفبای لاتین ، هر کلمه به صورت تلفـظ مربـوط بـه خود نگاشته می شود: Karam.Kerm.kerem.korom

2- با توجه به غیر فونتیک بودن خط عربی ، مصوت ها در الفبای عربی در هنگـام نگارش ظاهر نمی شود؛ به عنوان مثال، در زبان ترکی ما چهار نـوع تلفـظ مختلـف از حرف «او» داریم که همگی آنها درنگارش با الفبای عربی بـه یـک صـورت ( بـدون اعراب گذاری) نوشته می شود ولی در هنگام نگـارش آن بـا الفبـای لاتـین بـرای هـر کدام مدل جداگانه ای درنظر گرفته شده است و این گونـه امتیازهـا درالفبـای لاتـین سبب پرهیز از اشتباهات تلفظی می شود:

1. او (Ü ) :(ترکیبی بین ای واو) ؛ مثال:

اوزوم  (Üzüm) : 1- انگور 2- جدا کنم و پاره کنم و …

اوچ Üç : سه

2 . او(U ) :(کشیده) ؛ مثال:

اوچ Uç : پروازکن ، بپر

قورّو Qurru : خشک

3 .اؤ (Ö ) :(ترکیبی از ع واُ ) ؛ مثال:

سؤز Söz : حرف ، سخن

گؤز Göz : چشم

4 .او (o ) :(کوتاه) ؛ مثال:

قویQoy : بگذار

قوز Qoz : گردو

این گونه دلایل و موارد دیگر باعث شده است تـا در دیگرکـشورهای تـرک زبان از دیرباز ، تغییرالفبا از عربی به لاتین ضروری شود و هم اکنون در منـاطق خـارج از ایران، زبان ترکی با الفبای لاتین – با اندکی تغییرات – نگاشته مـی شـود.

در مـورد کتاب های ترکی چاپ شده در ایران ، باتوجه به آشنایی کامـل همگـان بـه رسـم الخـط عربی و فرهنگ و تمدن غنی برگرفته از ایـن خـط؛ هرمؤلـف جهـت راحـت خوانـده شدن لغات – خـصوصاً بـرای مبتـدیان – صـورت های مختلفـی از آوانگـاری را پیـشنهاد می کند.

آشنایی با زبان ترکی خراسانی ، مولف : جلال قلیزاده مِزِرجی ، نشر : دامینه