نشریه الکترونیکی ائل اوبا

و من آیاته خلق السّموات و الأرض و اختلاف ألسنتکم و ألوانکم إنّ فی ذلک لآیات للعالِمین

منشاء نام ، قبایل و دولت پادشاهی اوغوزها


لینک مطلب : http://eloba.ir/?p=1885

دکتر جواد هیئت

ائل اوبااوغوز ها یکی از مهمترین قبائل ترک هستند. بیشتر ترکان امروزین یعنی ترکان غربی ( ایران ، ترکیه ، آذربایجان ، ترکمنستان ، عراق و بالکان ) از نسل اوغوز ها هستند. اوغوز ها پس از مسلمان شدن دولتهای بزرگ اسلامی چون سلجوقیان و عثمانی برپا کرده و در حفظ و گسترش اسلام و همچنین تشکیل و تکمیل معارف اسلامی کوشیدند.

واژه اوغوز به معنای «اوقها» می باشد. «اوز» و «ز» در ترکی باستان علامت جمع بوده است. «اوق» نیز به معنای قبیله است. اوغوز ها در سده ی 6 میلادی ، قسمتی از گوگ ترک را تشکیل داده و پیرامون رودخانه سئلئنگا و تولا می زیستند.

آنان در دورۀ فترت یعنی پس از 630 میلادی،مستقل شده و پادشاهی قبائل نه گانۀ اوغوز را برپا کردند. آنان به سرکرده خود «یابغو» می گفتند.

 

 

نماد اوغوزها – قونیه – ترکیه

 

در زمان تشکیل پادشاهی دوم گوگ ترک ، مغلوب ائلتریش شده ، دوباره به عنوان بخشی از دولت گوگ ترک درآمدند. نتیجه حتمی این وضعیت آن بود که اوغوزها و گوگ ترکها از یک قبیله شمرده شدند. این مساله در سنگ نبشته های اورخون مورد اشاره قرار گرفته است.

در منابع اسلامی از اویغورها با نام نه گانه اوغوز بحث شده است. علت این بود دولت اویغور از تیره «دوققوز اوغوز» یا «عز» و از طایفه «دوققوز اویغور» تشکیل شده است.

بنا به نوشته ابن اثیر ، اوغوز در سدۀ هشتم میلادی (785-775م) به ماوراء النهر آمده اند. ابتدا به حوالی تالاس آمده و در ربع دوم سدۀ نهم میلادی ، در مسیر رود سیحون جای گرفته اند.

 

 

نمونه ای از سکه اوغوزها

 

مولفان مسلمان ، دشت میان دریای خزر تا کوه های قاراجوق (فاراب) را دشت اوغوز نامیده اند. آنان در نیمه نخست سدۀ 10 میلادی ، دولتی برپا کردند که «یئنی کند» مرکز زمستانی آن بوده و یک یابغو ، دولت مرد آن بود.

قائم مقام یابغو را «کول ارکین» وسپه سالار را «سوباشی» می نامیدند.

جنگجوی اوغوز

 

 

 

رابطه اوغوز ها با همسایگان باختری شان یعنی پئچنک ها و خزرها خوب نبود. با قارلوق ها همسایه شرقی شان نیز ، در حال نبرد بودند. مردم بومی خوارزم نیز از طرف اوغوز ها تحت فشار بودند.

اوغوزها در جنوب نیز با «کیمک ها» (قپچاق) گاهی در جنگ و گاهی در صلح بودند. این اوغوز ها ترکمن نام داشتند. چرا که پس از کوچ به سرزمین های اسلامی ، با نام ترکمن مشهور شدند.

در زمان یابغو ، اوغوز ها در دو دسته «اوچ اوق» و «بوز اوق» می زیستند. اوغوز ها از 24 قبیله تشکیل می شدند که هر قبیله ، نشان یا تمغای مخصوص خود را داشت.

نام این قبائل در دیوان لغات ترک محمود کاشغری و جامع التواریخ رشید الدین نقل شده است.

«بوز اوق» ها اکثریت را در میان این قبائل تشکیل میدادند و عبارت بودند از:

قایی ، بیات ، آلکا ائولی ، قارا ائولی ، یازیر ، دوگر ، دودورقا ، افشار ، قیزیق ، بیگدلی ، قارقین یا چاروقلی.

«اوچ اوق» ها: باییندیر(بایندیر) ، بچه نه ، چاوولدور ، چپنی ، سالور ، ایمور ، آلایونتلو ، یوره گیر ، ایغدیر ، بوگدوز ، ییوا یا ایوا ، قینیق.

در سدۀ 10 میلادی،دولت یابغو در اثر ایلغار قپچاق ها سقوط کرد. این امر موجب شد سلجوقها که قسمتی مهم از اوغوز ها را تشکیل میدادند ، از یابغو جدا شده و به سوی جنوب کوچ کردند.

 

پس از سقوط دولت یابغو ، بخشی از اوغوز ها از شمال دریای خزر گذشته و با عبور از شمال دریای سیاه به اروپا رفتند.

بخشی دیگر نیز از راه جند به خراسان ، ایران و آناتولی رفتند. بخشی کوچک نیز در جای خود ماندند. اینان همان ترکمن های امروزی در آسیای مرکزی هستند.

منبع : تاریخ مختصر ترک ، دکتر جواد هیئت ، ترجمه پرویز زارع شاهمرسی ، نشر پینار