جام مشکین شهر شاهکار باستانی آذربایجان

دکتر رحیم آق بایراق

چارلز برنی باستانشناس مشهور آمریکایی معتقد است ، فلز کاری برای اولین بار در آذربایجان به وجود آمد.[1]

در کتابی که سال گذشته با عنوان”فلز در آذربایجان” نوشتم بر اساس منابع دقیق آرکولوژی توضیح دادم،اولین فلزکاران جهان از قفقاز تا قزوین را شامل می شدند.

در این میان مشکین شهر که جز تمدن های اولیه بشری است را با نام را «وراوی » گفته اند.[2]

نام روستاهایی چون هوروم و کوه های هوروم که در منابع سومری برای سرزمین “ارتته” آمده است نیز ارتباط با کلمه”اور”سومری به معنی شهر دارد(هورماق=شبکه سازی)

یکی از آثار مهم این منطقه جام زرین است که جغرافیای تمدن ماننا اورارتو را تا شرق آذربایجان و حتی خزر پیش می برد.

شباهت این جام با جام “حسنلو” و “مارلیک” نشان از همگونی فرهنگی در این جغرافیا دارد. گوژکاری جام ها و قلم زنی تزئینی، برآمدگی مختصری که گرداگرد قاعده این جام دیده می شود، دقیقا مشابه برآمدگی موجود روی جام طلایی است که در سال (1934)میلادی از کلاردشت یافت شده است( پرادا 1965: 99-100)[3]

نقش درخت حیات (قاین آغاجی) در وسط جام “خیاو” به اندیشه ترکان باستان برمی گردد.اقوام مختلف ترک درخت را متعالی دانسته و شامانها در اطرافش آئین انجام می دادند.پیرامون درختان مختلف تبریزی(صنوبر و سپیدار و کاج و..:) افسانه های زیادی مطرح است.[4]

نقش درخت از صخره های دهها هزار ساله “هورومی” تا جام زرین و قالی ها در تداوم بوده است[5]

شباهت حیوان وحشی روی جام را با جامهای شمال کشور خصوصا از نظر حلقه ای که در زانوهای حیوان قرار دارد و حیوانات روی کمربندهای اورارتویی که به همین تکنیک ساخته شده اند را در تصاویر آوردم.

این جام را متعلق به حوزه فرهنگی تمدن اورارتو می دانم و یکی از شاهکارهای هنر ترکان ایران می دانم که به تمدن ماننا و سپس ماد و بعد از اسلام ساچ لی(ساجیان)و کنگرها(آل مسافر)و…گره خورده است.

اَسَن قالین

منابع:

۱.چارلز برنی، مجله میراث فرهنگی،سال 3،شماره 5،ص 53

۲.ویژه نامه تاریخ منطقه اردبیل از دوران باستان تا ظهور اسلام- منصور جدی-یاشماق ص ۳۲

۳.قیزیل جام حسنلو، علی صدرایی.صمد علیون.نشر پروژه حسنلو، ص 49

۴.اساطیر تورک-پروفسور مراد اوراز- ترجمه: روح الله صاحب قلم – نشر: قالان یورد۹۶ص 177

۵.سنگ نگاره های مشکین شهر و قره داغ- مهندس کاظمی، دکتر رضالو- نشر یایلیق ۹۷-ص ۱۳۸

-مکانهای حاکمیت اورارتو در شمالغرب ایران-دکتر نزاهت جیلان-ترجمه:دکترلیلا جلالی-اختر

-حفاریهای مارلیک-دکتر عزت الله نگهبان-سازمان‌میراث فرهنگی کشور.

-کمربندهای اورارتویی.چاووش اوغلو.ترجمه غفاری هریس