ترکمن‌های عراق که همچنین ترک‌های عراق یا عراقی‌های ترک نامیده می‌شوند، یک گروه قومی در عراق هستند که به‌طور عمده سکونت‌گاه آنان در شمال عراق، و دارای روابط نزدیک فرهنگی و زبانی با ترکیه و آذربایجان هستند.
برخی زبان‌شناسان زبان آنان را بین ترکی آذربایجانی و ترکی استانبولی تقسیم بندی می‌کنند.
ولی در واقع می‌توان زبان ترکمن‌های عراق را لهجه‌ای از زبان ترکی آذربایجانی شمرد.
عموم ترکمن‌ها به زبان ترکی آذربایجانی با لهجه کرکوکی صحبت می‌کنند،
به دلیل سلطهٔ چندین‌سالهٔ عثمانی‌ها در منطقه و ارتباط ترکمن‌های عراق با ترکیه، زبان ادبی مورداستفادهٔ ترکمن‌های عراق متفاوت با زبان مادریشان، ترکی آذربایجانی بوده، و عموماً از ترکی استانبولی با الفبای لاتین استفاده می‌کنند.
در حال حاضر، ترکی استانبولی به عنوان زبان رسمی در داخل جامعه ترکمن مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سال ۱۹۹۷ نیز کنگره ترکمن عراق طی اعلامیه‌ای که به تصویب رسانید، ماده سه آن به شرح زیر آمده‌است:
زبان رسمی نوشتاری ترکمن‌ها، ترکی استانبولی است، و الفبای جدید آن، الفبای لاتین می‌باشد.
از لحاظ دینی وابسته به اسلام، تشیع و تسنن به فراخور موقعیت جغرافیایی مذهب اینان می‌باشد.
ترکمن‌ها پس از عرب‌ها و کردها سومین قومیت عراق محسوب می‌شوند .
با توجه به سرشماری سال ۱۹۵۷ میلادی، ۵۶۷،۰۰۰ هزار از کل جمعیت ۶٫۳ میلیون نفری عراق را ترک‌ها تشکیل می‌دادند.
با این حال، با توجه به محیط غیر دموکراتیک، تعدادشان کمتر از حد شمارش شده بود، که مدت زمان طولانی بر روی آن بحث شد.
به عنوان مثال، در سرشماری سال ۱۹۵۷، دولت عراق برای اولین بار ادعا کرد بود که ۱۳۶،۸۰۰ ترک در عراق وجود دارد.
با این حال، این رقم را بعد از انقلاب ۱۹۵۸ تا ۵۶۷٫۰۰۰ صادر کرده و در آمار شمارش قومی تجدید نظر کرد.
در واقع دولت عراق اعتراف کرد که جمعیت ترکمن‌های عراق بیش از ۴۰۰ درصد از آمار کل سال گذشته بوده‌است.
سرشماری‌های بعدی، در سال ۱۹۶۷، ۱۹۷۷، ۱۹۸۷ و ۱۹۹۷، که همه با توجه به سوء ظن دستکاری رژیم بعثی بسیار غیر قابل اعتماد در نظر گرفته می‌شد.
در سرشماری سال ۱۹۹۷ میلادی، ۶۰۰،۰۰۰ ترکمن از کل جمعیت ۲۲،۰۱۷،۹۸۳ نفری کشور عراق شمارش شده بود. که ۲٫۷۲٪ از کل جمعیت عراق را تشکیل می‌دادند.
با این حال، همه دانشمندان غربی این دیدگاه را قبول ندارند، به عنوان مثال، در سال ۲۰۰۴ اسکات تیلور پیشنهاد کرده بود که ترکمن‌های عراق اختصاصاً ۲،۰۸۰،۰۰۰ از ۲۵ میلیون نفر جمعیت عراق را شامل می‌شوند.
پاتریک کلاسون پژوهشگر امور خاورمیانه اظهار داشته، ترکمن‌ها ۹٪ از جغرافیای جمعیتی عراق را تشکیل می‌دهند.
سازمان ملت‌ها و اقلیت‌های غیررسمی جامعه ترکمن‌های عراق را ۱۳٪ از کل جمعیت این کشور برابر با ۳ میلیون نفر برآورد کرده‌است.
خود ترکمن‌ها نیز مدعی جمعیت بالای ۳ میلیون نفر در عراق هستند.
آن‌ها عمدتاً در ناحیه‌ای به نام ترکمنلی، که امتداد آن از شمالغرب به شرق در وسط عراق کشیده شده است، زندگی می‌کنند. ترکمن‌ها، شهر کرکوک را پایتخت خود می دانند.
جغرافیای انسانی ترکمن‌های عراق، از مرز ترکیه با عراق از حدود مرزی حکاری و سیرت شروع می‌شود.
شهر تلعفر شمالی‌ترین شهر ترکمن نشین جمعیتی بالغ بر هشتاد هزار نفر را شامل می‌شود تا کوت، بدره در شرق عراق امتداد می‌یابد.
خط جغرافیایی که از تلعفر شروع شده و با در برگرفتن حضور پررنگ ترکمن‌ها در نزدیکی کرکوک، موصل و اربیل در منطقه شمالی عراق را می‌توان اشاره کرد.
در سرشماری سال ۱۹۵۷ نیز، ترکمن‌ها، ۴۰٪ هسته مرکزی شهر کرکوک را تشکیل می‌دادند.
که با توجه به حضور اکثریت جامعه ترکمن در شهر بزرگ کرکوک، به عنوان قلب جامعه ترکمن در نظر گرفته می‌شود.
دومین شهر بزرگ ترکمن نشین عراق، نیز تلعفر می‌باشد که ۹۵٪ از ساکنان شهر را تشکیل می‌دهند.
در اطراف شهر کرکوک مناطق مسکونی ترک نشین زیادی نظیر آلتون کوپری و داقوق وجود دارد.
وقتی به سمت جنوب کرکوک حرکت می‌کنیم، از مناطق مسکونی ترکمن‌ها، شهرستان‌های بزرگ و مهمی مانند کفری و روستاهای بایات را که از صدها روستا تشکیل یافته‌است.
سازمان ملت‌ها و اقلیت‌های غیررسمی؛ جمعیت ترکمن‌ها بر پایه شهرهای محل سکونت را ۱۸۰،۰۰۰ نفر در کرکوک، ۲۵۰،۰۰۰ نفر در اربیل، ۳۰۰،۰۰۰ نفر در بغداد، ۵۰۰،۰۰۰ در موصل و ۲۲۷٬۰۰۰ نفر در ناحیه تلعفر می‌داند.
همچنین جوامعی از آنان را در بدر برآورد کرده‌است.
با این حال بطور عمده ترکمن‌های شهرهای استان دیاله و شهر کفری به شدت دچار کردسازی و عرب سازی شده‌اند.
ترکمن‌ها به‌صورت رسمی دارای ۵ حزب در عراق می‌باشند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها جبهه ترکمن‌های عراق می‌باشند.
بعد از سقوط امپراتوری عثمانی، ترکمنان عراق قربانیان چندین قتل‌عام، مانند کشتار کرکوک در سال ۱۹۵۹ بودند، علاوه بر این، حزب بعث، علیه ترکمن‌های عراق تبعیض قائل می‌شدند.
جامعه ترکمن عراق که قربانی سیاست‌های عرب سازی توسط دولت، و کرد سازی توسط کردها به دنبال آن‌ها فشار به زور جهت ترک میهن، خانه و کاشانه خود شدند.
بنابراین، آن‌ها به درجات مختلف از جمله سرکوب در محدوده اذیت، آزار سیاسی، تبعید، ترور و پاکسازی قومی رنج می‌بردند.
با وجود اینکه در قانون اساسی در سال ۱۹۲۵ به عنوان یک قومیت به رسمیت شناخته شده بودند، ترکمن‌های عراق بعد از این، در وضعیت محروم به سر بردند، از این رو، حقوق فرهنگی شان به تدریج گرفته شد و فعالان به تبعید فرستاده شدند.
ترکمن‌های عراق، توسط بریتانیایی‌ها در همکاری با دیگر عناصر عراقی را هدف قرار داده بودند، که با وارد کردن جامعه آشوری از مرز حکاری ترکیه به عراق و جایگزینی با ترک‌ها بودند.
جرقه منازعات قومی بین یک مغازه دار ترکمن با یک سرباز رخ داد که بریتانیایی‌ها باحمله به ترکمن‌ها، ۲۰۰ نفر را قتل‌عام کردند.
کشتار کرکوک در سال ۱۹۵۹ با توجه به اینکه دولت عراق اجازه می‌داد، حزب کمونیست عراق که در کرکوک بود تا حد زیادی به هدف قرار دادن ترکمن‌های عراق پیشروی کند.
با انتصاب معروف برزینجی کردتبار، به عنوان شهردار کرکوک در ژوئیه سال ۱۹۵۹، تنش‌ها افزایش یافت پس از جشن انقلاب ۱۴ ژوئیه، با خصومت در شهر به سرعت در حال پلاریزه بین کردها و ترکمن‌های عراق بود.
در تاریخ ۱۴ ژوئیه سال ۱۹۵۹، دعوا بین ترکمن‌ها و کردهای عراق رخ داد، که حدود ۲۰ نفر از ترکمن‌های عراق کشته شدند.
علاوه بر این، در تاریخ ۱۵ ژوئیه سال ۱۹۵۹، سربازان کُرد تیپ چهارم ارتش عراق، مناطق مسکونی ترکمن نشین عراق حمله کرده و حدود ۱۲۰ خانه را نابود کردند.
در تاریخ ۱۷ ژوئیه و به سفارش بغداد، واحدهای نظامی دوباره مستقر شدند که دولت عراق به این حادثه به عنوان یک “قتل عام” نگریست.
و اعلام کرد که بین ۳۱ و ۷۹ ترکمن در عراق کشته شدند و نیز ۱۳۰ مجروح به جا گذاشت.
دولت صدام حسین در سال ۱۹۸۰، سیاست جذب اقلیت‌های عراق را به تصویب رسانید.
با توجه به برنامه‌های جابجایی دولت، هزاران نفر از ترکمنان عراق از سرزمین‌های سنتی خود در شمال عراق منتقل شده و جای خود را به اعراب، در یک تلاش برای عرب‌سازی (تعریب) منطقه صورت پذیرفت.
علاوه بر این، روستاها و شهرهای ترکمن‌ها در عراق راه را برای مهاجران عرب، که زمین رایگان و مشوق‌های مالی وعده داده شده بود، تخریب شد.
به عنوان مثال، حزب بعث عراق به رسمیت شناخته بود که شهر کرکوک شهر ترکمنان عراق به لحاظ تاریخی و بصورتی پایدار و محکم در گرایش فرهنگی آن باقی‌مانده‌است.
بنابراین، اولین موج عرب‌سازی توسط خانواده‌های عرب که از مرکز و جنوب عراق به کرکوک جهت کار در صنعت نفت آمده بودند در حال گسترش بود.
فرامین و دستورهای امنیتی چند تن از ریاست جمهوری‌های عراق نشان می‌داد که دولت و سازمان‌های اطلاعاتی تمرکز خاص خود را در طول فرایند جذب ترک‌ها در حکومت بعث کرده بودند.
به عنوان مثال، بخشنامه ۱۵۵۹ صادره از اطلاعات نظامی عراق در تاریخ ۶ مه ۱۹۸۰ میلادی، سفارش اخراج مقامات ترکمن عراقی از کرکوک را داشته‌است.
صدور دستورالعمل‌های به شرح زیر است:
شناسایی مکان‌های که در آن مقامات ترکمن در حال کار در ادارات دولتی هستند به منظور بازگرداندن آن‌ها به سایر استان‌ها در جهت متفرق کردن آن‌ها و جلوگیری از تمرکزشان در استان کرکوک
به عنوان قربانیان اصلی سیاست عرب سازی، ترکمن‌های عراق از مصادره زمین و تبعیض شغلی رنج می‌بردند و در نتیجه خود را به منظور جلوگیری از تبعیض “عرب ” ثبت نام می‌کردند.
بنابراین، پاکسازی قومی یک عنصر از از سیاست رژیم بعث با هدف کاهش نفوذ ترکمن‌های عراق در کرکوک در شمال عراق بود.
کسانی هم که در شهرهایی مانند کرکوک باقی‌ماندند، سیاست جذب ادامه پیدا کرد.
نام مدرسه‌ها، محله‌ها، روستاها، خیابان‌ها، بازارها و حتی مساجد با نام منشاء ترکی به نام‌هایی که از حزب بعث یا از قهرمانان عرب نشأت می‌گرفت تغییر یافت.
علاوه بر این در دهه ۱۹۹۰ میلادی، بسیاری از روستاهای ترکمن نشین و محلات ترک کرکوک به سادگی تخریب شد.
با تشکیل منطقه خودمختار کردستان در سال ۱۹۹۱ ایجاد خصومت بین کردها و ترکمنان عراق افزایش یافت، و در نتیجه ترکمن‌های عراق قربانیان سیاست کرد سازی قرار گرفتند.
کردها عملاً حاکمیت دوفاکتو را بر شمال عراق، تحت عنوان منطقه خودگردان کردستان بر زمین‌هایی که هنوز ترکمن‌ها معتقدند حق آن‌ها است، آغاز کردند
زیرا تُرک‌ها عمیقاً خود را وارث امپراطوری عثمانی بر عراق امروزی می دانند
بنابراین، منطقه خودمختار کردستان تهدیدی برای بقای ترکمنان عراق از طریق استراتژی‌هایی بود که با هدف از بین بردن آنان یا جذبشان را تشکیل می‌داد
بزرگترین تمرکز ترکمنان عراقی عملاً در پایتخت حکومت خودمختار، اربیل بود. که آنان در شهر موقعیت‌های برجسته اداری و اقتصادی داشتند.
پس از ان به‌طور فزاینده‌ای به اختلافات با کُردها برآمدند و اغلب در تضاد با قدرت‌های حاکم شهر، مخصوصاً پس از سال ۱۹۹۶ حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی بود.
در دهه ۱۹۹۰، تنش میان کردها و ترکمن‌های عراق، در راسشان حزب دموکرات کردستان عراق و اتحادیه میهنی کردستان ملتهب شد، از منظر ترکمنان عراق، احزاب مذکور به دنبال به حاشیه راندن آن‌ها از موقعیت اقتدار و القای هویت کُردی به آنان بودند.
که با حمایت آنکارا، یک جبهه جدید سیاسی از احزاب ترکمن در ۲۴ آوریل ۱۹۹۵ با نام جبهه ترکمن‌های عراق تشکیل یافت.
رابطه بین جبهه ترکمن عراق و حزب دموکرات کردستان متشنج و رو به وخامت گذاشته بود.
ترکمن‌های عراق مرتبط با جبهه ترکمن عراق از آزار و اذیت توسط نیروهای امنیتی کردستان گله مند بودند.
دیدبان حقوق بشر در ماه مارس سال ۲۰۰۰ میلادی، گزارش حمله حزب دموکرات کردستان به حزب ترکمن‌های عراق در اربیل را گزارش داد.
که پس از اختلافات طولانی بین دو طرف، دو تن از نگهبانان حزب ترکمن توسط حزب مرتبط با کُردها کشته شدند.
اگرچه برخی از آن‌ها قادر به حفظ هویت زبانی خود شده‌اند، اما ترکمن‌های امروزی عراق به سرعت جذب جمعیت عموم، اکثریت و دیگر قبایل سازماندهی شده‌اند.
ترکمنان عراق به عنوان یک نیروی سیاسی کلیدی در بحث بر سر وضعیت آینده شمال عراق و منطقه خودمختار کردستان تبدیل شده‌اند.
دولت ترکیه نیز از احزاب و سازمان‌هایی نظیر جبهه ترکمن‌های عراق پشتیبانی کرده‌است.
که مخالف حکوکت فدرالیسم در عراق بوده و به‌طور ویژه پیشنهاد الحاق کرکوک را به دولت منطقه‌ای کردستان در عراق داده‌اند.
با این حال تدریجاً، تنش‌های بین دو گروه قومی بر سر مسائل کرکوک کشته نیز داده‌اند.
مطالب جالب
بلدیه تهران
نخستین شهردار تهران
آیا در تخت جمشید کپی آثار دیگر ملل وجود دارد؟