استاد حبیب ساهر ؛ بنیانگذار شعر نوی فارسی

یوردوموزون، درین دویغولو شاعری ، خلقميزين دردلرینی ترنم ائدن اوستاد ساهرین یارادیجيليغنی، 1320 ایللريندن بويانا ديليمیزه کونول وئرنلر تانیر و قیمت ویررلر.

او آریامهر کابوسونون حاکم اولدوغی اوزون ایللر بويونجا دا سوسمادی؛ وارلیق، بورادا شاعرین خزان، شعریندن بیر پارچانی اوخوجولارينه ارمغان ایدیر .

اوستادین آدینی کچن صاییمیزدا «ساحر» یازدیغیمزا سوزلرینده کی سحری داددیقدان سونرا بیزه حق ویرنلر چوخ اولاجقدر.

بیرچوخ خزان،
گلیب، گنجدی.

بیر چوخ کروان،
قونوب کوچدی.

بیرخزاندا
يتيم قالدیق.

بیرخزاندا
آلوولانديق.

ان نهایت،

خولیالارین هاواسیندا
قانا دلاندیق…

بیر خزاندا
پارلاق، قیزیل،
گونش دوغدی.

بیرخزاندا
بولوت گلیب،گونو بوغدی!..

آتلایار کن خزانلاری،
زمان ہیزی قووالادی.

گلدی زمان،
کنجدی زمان.

آیری دوشدوك
بوردوموزدان.

حسرت قالديق:

سرین، سرین بولاقلارا،
گول – چیچکلی اوتلاقلارا…

زمان کنجدی..
بیز فورودوق.

سوسوز قالان
آغاجلارتك.

طراوتدن،
سالدی بیزی

بیلمم غربت؟
یوخسا فلك؟…

وارلیق ، مجله ماهانه فرهنگی فارسی – ترکی آذری ، شماره 2 ، نشر دیجیتال : ائل اوبا

حبیب ساهر شاعر نامدار آذربایجانی در بهار ۱۲۸۶ هجری شمسی در شهر ترک از توابع میانه به دنیا آمد.

پدر ایشان میرقوام، از روستای ترک واقع در شمال شرقی کوه شیبلی (میانه) به تبریز آمده و در محلهٔ سرخاب پشت باغ امیر (حیابان عارف کنونی) ساکن شد. (ساهر در دست نوشه‌های نثر نیز از تؤرکه‌داری سخن گفته‌است). میرقوام با خانمی از محلهٔ ده وه چی ازدواج کرده و صاحب سه فرزند شد. پسر اولش میرمحمد قوامی و دخترش صغری قوامی و فرزند سومش میرحبیب قوامی.

میرقوام بعدها از محلهٔ سئلاب در کوچهٔ ایده‌لی خانه‌ای می‌خرد و با خانم دیگری از آن محله ازدواج کرده و صاحب دو پسر به اسامی میر ستار و میر غفار قوامی می‌شود.

در انقلاب مشروطه تبریز در یک عصر پاییزی میرقوام را به عنوان مهمان از خانه‌اش می‌برند امّا او دیگر به خانه برنمی‌گردد. در آن هنگام میرحبیب پنج ساله بود. دوران دبیرستان را با محمدحسین شهریار هم‌مدرسه شد و به گمان بسیاری، منظور شهریار از: «شهریارا بی حبیب خود نمی‌کردی سفر»، ساهر بوده‌است.

ساهر در سال ۱۳۰۶ به استانبول می‌رود و به تحصیل علم جغرافیا می‌پردازد و مدرک لیسانسش را کسب می‌نماید. وی هنگام تحصیل نام خانوادگی خود را به ساهر تغییر می‌دهد. ساهر به معنی شب زنده دار می‌باشد.

در سال ۱۳۱۳ ساهر به وطنش برمی‌گردد و در وزارت معارف به شغل دبیر جغرافیا استخدام شده و به زنجان فرستاده می‌شود. او در زنجان با خانمی ازدواج می‌کند و صاحب دختری به نام منیژه ساهر می‌شود. ساهر بعدها به دلیل عدم توافق با همسرش از او جدا می‌شود.

ساهر، داستان‌نویس و شاعری توانا بود. از او آثاری به سه زبان ترکی، فارسی و فرانسوی منتشر شده‌است. هم‌زمان با تقی رفعت و قبل از ظهور نیما ، ساهر شعر نو فارسی سرود و سبک جدیدی را در شعر ترکی بنیان گذاشت ، و بدین‌گونه بود که عنوان «پدر شعر نو ترکی ایران» در مورد او به کار رفت. نخستین شعر مدرن ساهر، ظاهراً شعر کنار آبدان است که در سال ۱۳۰۳ ه‍.ش در سن ۲۱ سالگی در تبریز سروده‌است:

کنار آبدان نیم روشن

به نور ماه تابان بید مجنون

سر گیسو فروهشته به دامن

جهان چون خلوت است و ماه تابان

دلش بگرفته از تنهایی شب

به زیر پردهٔ مینایی شب …

شمس لنگرودی، محمد(۱۳۷۰)، تاریخ تحلیلی شعر نو، تهران:نشر مرکز، ص. ۳۷۳

اکنون در دانشکده‌های ادبیات ترکیه و جمهوری آذربایجان، دانشجویان دوره‌های عالی ادبیات ترکی، برای فارغ‌التحصیل شدن، باید در کنار سایر دروس خود، درسی سه واحدی به نام ساهر شناسلیق (ساهرشناسی) را هم بگذرانند.

ظرایف ادبی اشعار ترکی ساهر، همچون «حیدربابایا سلام» شهریار، آن چنان گسترده و غنی است، که تاکنون قریب ۶ موضوع پایان‌نامه دوره دکترا و کارشناسی ارشد را به خوداختصاص داده‌است.

حبیب ساهر در ۲۴ آذر ۱۳۶۴هجری شمسی، در تهران در گذشت. آرامگاه وی در بهشت زهرای تهران واقع شده‌است.

کتاب‌شناسی

مجموعه آثار فارسی ساهر:

شقایق (مجموعه شعر نو و کهن) ۱۳۲۲ – تبریز

سابه‌ها (مجموعه شعر نو و کهن) ۱۳۲۴ – تبریز

اشعار برگزیده (مجموعه شعر) ۱۳۲۶ – اردبیل

افسانه شب (مجموعه شعر) ۱۳۲۵ – تبریز

خوشه‌ها (مجموعه شعر) ۱۳۳۳ – قزوین

جغرافیای ایالت خمسه، ۱۳۳۷ – قزوین (اثر علمی – تحقیقی دربارهٔ جغرافیا)

اساطیر (مجموعه شعر) ۱۳۴۵ – قزوین

اشعار برگزیده (مجموعه شعر) ۱۳۴۷ – قزوین

کتاب شعر ساهر (۱) ۱۳۵۳ – انتشارات نبی تهران

کتاب شعر ساهر ۲ – ۱۳۵۴ – انتشارات گوتنبرگ تهران

میوه‌گس (مجموعه حکایات و خاطرات) ۱۳۵۴ – انتشارات گوتنبرگ تهران

ادبیات منظوم ترکی (آنتالوژی، مشتمل بر شرح حال بیش از صد شاعر ترک‌زبان اهل ترکیه، ۱۳۵۶ – انتشارات دنیای دانش تهران)

کتاب شعر ساهر (۳)

ترجمه اشعار شارل بودلر فرانسوی به فارسی

مجموعه آثار ترکی ساهر:

لیریک شعر (مجموعه شعر)، قزوین، ۱۳۴۴

کوءشن (مجموعه شعر)، تهران، ۱۳۵۸

سحر ایشیقلانیر (مجموعه شعر) تهران، ۱۳۵۸

سوءنمین گونشلر (ترجمه‌هایی منتخب از آثار کلاسیک فارسی به ترکی)، تهران – ۱۳۶۱

داغینیق خاطره لر (مجموعه خاطرات)، تهران، ۱۳۶۱

قیزسسی، قیزیل سسی، قازان سسی (رمان)

خاطره لر یا حیاتین یئددی بوروقلاری (خاطره‌های یا هفت خوان حیات)

خاطره لر، باشاگلن چیکیلیر

ترجمه جزء آخر قرآن کریم، بخشی از غزلیات حافظ، شصت رباعی اصیل و ناب از خیام، گلستان سعدی و بسیاری آثار دیگر را به‌صورت منظوم به زبان ترکی معاصر.

 

منابع

شمس لنگرودی، محمد(۱۳۷۰)، تاریخ تحلیلی شعر نو، تهران:نشر مرکز، ص. ۳۷۳

بهمن کاشف، کتاب «شاعر حبیب ساهر»، تبریز ۱۳۹۲.

مهدی حسین، «حبیب ساهرو …»، هفته‌نامه اینجه صنعت، باکو ۱۹۶۹.

قاسم جهانی، هفته‌نامه اینجه صنعت، باکو ۱۹۶۹/

دکتر شکری ائلچین، در مقالاتی که در آنکارا به چا رسیانده‌است.

وفا علیف، «ایرانلی شاعر، حبیب ساهر …» ماهنامه، آذربایجان باکو، ۱۹۷۹، شماره ۳.

مرتضی مجدفر، «حبیب ساهرین یازی دیلی و اونون رابطهسی حیات ایله» انقلاب یولوندا، ۱۳۵۹ شماره ۷.

خانم دکتر برنجیان، در تاریخ ادبیات آذربایجان، آمریکا، ۱۹۸۲ (History of Azerbayjanian literature)

روزنامه ادبیات جبهه‌سی در ترکیه، ۳۰ حزیران ۱۹۸۰.

گنجعلی صباحی، «درین دویغولو شاعریمیز…» مجله وارلیق، خرداد، ۱۳۶۰.

پروفسور حمید آرسلی در تاریخ معاصر آذربایجان، ج ۲ – بخش ۱.

گنجعلی صباحی، در شعریمیز زمانلا آددیملاییر، ۱۳۶۰ – تهران.

دکتر حسین، صدیق در ویژه نامه ادب و هنر کیهان، دوشنبه ۰۲/۱۰/۱۳۶۴ (بعد از مرگ استاد)

کاظم السادات اشکوری، یادی از حبیب ساهر، آدینه، شماره ۳، جمعه ۱۳ دی ۱۳۶۴.

مرتضی مجدفر، استاد ساهر در یک نگاه، روزنامه فروغ ۱۴/۰۳/۱۳۶۶ آزادی، تبریز

مرتضی مجدفر، سعدی شیرازی و ساهر، روزنامه اطلاعات، ۲۳/۰۷/۶۶، تهران.

مرتضی مجدفر، آرزی و قمبر، منظومه‌ای غنایی از استاد ساهر، روزنامه کیهان ۲۵/۰۸/۶۶ -تهران.

مرتضی مجدفر، حافظ الفت، یادبودی از شاعر آذربایجانی میر حبیب ساهر، روزنامه همشهری ۱۹/۰۴/۷۴، تهران.

ویژه نامه هفته‌نامه صاحب در تبریز، ۱۳۷۶.

ویژه نامه هفته‌نامه امید زنجان، ۱۳۷۶.

عباس مهیار، با خلوت گزیدگان خاک (گوشه‌هایی از تاریخ ادبیات معاصر) مؤسسه انتشاراتی جامعه– ۱۳۷۹.

شماره یکم اردیبهشت ۱۳۸۰ روزنامه همشهری

نقد شعر معاصر آذربایجان (با تحلیل شعرهای ساهر، سهند، باریشماز و سحر): نوشته همت شهبازی تبریز نشر اختر چاپ اول 1383 [۱] بایگانی‌شده در ۲۶ نوامبر ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine

حبیب ساهر، از نوگرایی درشعر فارسی تا سبک آفرینی در ادبیات ترکی [۲]

همت شهبازی، سوررئالیسم حبیب ساهر [۳]

همت شهبازی، «سحر ایشیقلانیر» [حبیب ساهر] و تراژدی «خزان» [۴]

همت شهبازی، نقد شعر معاصر آذربایجان (با تحلیل شعرهای ساهر، سهند، باریشماز و سحر) تبریز نشر اختر چاپ دوم 1393 [۵][پیوند مرده]